Kosova

Kafeneja

Një rrëfim nostalgjik për një vend të njohur, me plot fytyra të panjohura. Opinion nga Pritë Bytyçi, ligjëruese në Universitetin e St. Gallenit

E enjte, 30 Tetor 2025 - 17:20 Pritë Bytyçi, ligjëruese në Universitetin e St. Gallenit

Ndërsa rri ulur në tarracën e kafenesë sime të preferuar në Ferizaj, më pushton një ndjesi e thellë rehatie, aq sa për një çast më duket sikur s’jam larguar kurrë nga ky vend, edhe pse kanë kaluar tashmë shtatë vite që nuk jetoj më këtu. Dikur, këtu e kaloja orën e parë të mëngjesit duke përgatitur mësimet e mia, e më pas edhe disa orë të tjera në mbrëmje, duke u mbledhur me shoqëri, teksa bisedonim me zëra të lartë, mbi muzikën e zhurmshme që shumicën prej nesh na la me tinitus në të 30-tat.

Dhe keshtu, filloj ti shpalos kujtimet e mia një nga një, ndërsa flas me mikun tim ndërkombëtar, i cili është ulur përballë meje. Kemi ardhur bashkë nga Zvicra, ndjej një gëzim të veçantë që ai po e viziton vendin tim për herë të parë.

Flas me nostalgji, duke i shoqëruar fjalët me gjeste e lëvizje të tërë trupit, në këtë kafene me një interier jashtëzakonisht të bukur, që duket sikur ka dalë prej faqeve të ‘ArchDaily’. Ndërsa shoku im duket më i përqendruar tek gotat që pothuajse i rrëzoj sesa tek fjalët e mia. Po kjo s’më ndal. Unë gjithsesi vazhdoj të flas për kulturën e qytetit.

“Të krijosh një atmosferë luksoze, super të rehatshme, ose si në këtë rast, diçka më ‘hygge’, është thuajse si një garë brenda skenës gastronomike të këtij qyteti. Madje edhe murali kryesor në qendër të qytetit paraqet një kamarier që shërben e mirëpret çdo vizitor me një ngrohtësi sikur të ishte një mysafir i rregullt i kthyer në hanin e fshatit. Do ta tregoj më pas,” – i them atij

Tani është mesdita e një dite pranvere me diell, një prej atyre ditëve që e mbushin qytetin me njerëz të lodhur nga melankolia e dimrit e që tani ndjekin ngrohtësinë e diellit. Ky mot ka ftuar edhe foshnjat në karrocat e tyre, duke fjetur pranë tavolinave, të qeta, sikur të qeshurat dhe zhurma e makinave që kalojnë të ishin ninulla. E megjithatë, nuk shoh asnjë fytyrë të njohur për t’i thënë një fjalë, veç ndonjë buzëqeshje të lehtë e të rastit nga të panjohurit, sa për të mos e bërë të çuditshëm momentin kur sytë na takohen. Kanë kaluar disa orë që kemi dalë. Deri tani, me siguri do ta kisha shkëmbyer të paktën një “Çka bone?” qoftë edhe në Altstadt të Zyrihut, dhe disa “Përshëndetje” gjatë shëtitjes buzë të liqenit të Gjenevës.

“Pas çdo dite pune, këmbët më çonin pothuajse vetë në këtë kafene, ku takoja shumë nga shokët e shoqet e mia të qytetit”, i shpjegoj mikut tim, duke dashur që ai ta përfytyrojë një atmosferë të ngjashme me atë që unë e imagjinoj të ketë qenë “La Closerie des Lilas” për Heminguejin.

“Fiks siç e bëjmë edhe ne në Zvicër”, më thotë ai, dhe qeshim të dy me ironinë, duke kujtuar tri aplikacione të ndryshme dhe një mori mesazhesh që duhen për t’i koordinuar takimet me të dashurit tanë e per t’u parë me ta pak më shpesh se vetëm për të festuar ditëlindje.

“Shoqërinë time e gjeja këtu, në atë tavolinën pranë dritares, dhe kamarieri më sillte pijen time të preferuar sapo ulesha”, shtoj unë. Vetëm se tani, ata nuk janë këtu. Dhe unë thashë “Makijato” kur më pyeti kamarieri çka doja të pija. Zakonisht shoqërohesha edhe nga ta, por ky sikur mezi pret të mbarojë porosinë për të vazhduar punët e tij. Nga kureshtja, e pyes për stafin e asaj kohe, dhe më thotë se kamarieri që njihja unë tani punon në një departament të Sigurisë Kibernetike në një bankë në Frankfurt. “Ahh… sa mirë!” është gjithçka që arrij të them, ndërsa ai largohet, dukshëm i lehtësuar që po kthehet tek tavolinat e tjera.

Megjithë boshllëkun që ndiej papritur, popullariteti i kafenesë nuk duket të ketë rënë. Çdo tavolinë është e zënë. Disa qeshin mes tymit të cigareve, të tjerë janë aq të zhytur në biseda, sa u thellohen rrudhat në ballë—aso rrudha që s’ka retinol që do të mund t’a zbusë. Është një pamje e njohur, por me fytyra të panjohura.

E vetmja kohë kur nuk i gjeja shokët këtu ishte në mëngjeset e hershme. Mes ndejave të vonshme, ata mezi arrinin në punë me kohë. Por gjithmonë mund të mbështetesha tek miqtë e prindërve të mi, të cilët më përshëndesnin e më përqafonin për rreth 5 deri në 10 minuta para se të ulesha. Një rutinë që në adoleshencë e shmangia me çdo kusht, por që në të 20-at e mia, pak para se të largohesha, ishte bërë pjesë e ditës sime dhe madje më pëlqente.

Pak para se të largoheshin të gjithë, siç duket.

Bëja miq nëpër botë para se ta vizitoja botën

Sa jetoja këtu, punoja për organizata ndërkombëtare. Bëja miq nëpër botë para se mund ta vizitoja botën. Mund të trokisja në shumë dyer, anë e mbanë botës, por unë insistoja se ato ishin të destinuara për dikë tjetër. Jo pse isha e paaftë të ëndërroja, por sepse askush rreth meje nuk largohej. Shumë prej nesh ishin detyruar të iknin kur nisi lufta e ’99-s, për t’u kthyer menjëherë pas çlirimit, kur ndërtesat ende nxirrnin tym, të vendosur që të qëndronim.

Koha në Perëndim shihej si strehë e përkohshme, dicka që nuk duhej të përsëritej. Aq e fortë ishte ndjesia “ne i përkasim këtij vendi”, saqë prindërit e mi hoqën dorë nga pasaportat gjermane “nën mbrojtje politike” dhe i zëvendësuan me ato të Kosovës, tashmë të mbushura me viza dhe me vizita të shpeshta në zyrat e migracionit. Pasi u shpërngula në Zvicër, zyrtarët e atyre zyrave mu bënë aq të njohur, saqë pothuaj i “shpalla” si shokë zviceranë kur më pyetën nëse isha integruar plotësisht.

Ndërsa kujtimet më endin nga një ngjarje tek tjetra, nuk më kujtohet që largimi nga Kosova të ketë qenë ndonjëherë pjesë e bisedave tona të zakonshme. Ne shkonim në të njëjtat shkolla ku kishin shkuar prindërit tanë. Madje studionim fusha të përshtatshme për ekonominë e pas-luftës, si anglishten, që të punonim për ata që i quanim “Të Huajt”. Shumica e gjetën veten nëpër ambasada, baza ushtarake dhe OJQ.

Një rrugëtim i lashtë, i rizbular pas luftës

Ashtu si kjo kafene që më ndërpreu entuziazmin dhe e shndërroi në një shqetësim, edhe ekonomia e sotme dhe dëshira për të qëndruar në vendin tonë tani duken ndryshe. Erdha këtu me qëllimin e thjeshtë për t’i prezantuar shoqërinë time të vjetër një miku të ri, duke e filluar bisedën me: “A të kujtohet kur bëmë… këtë e atë?” Dikë që do t’u jepte kuptim rrëfimeve të mia. Por ato tani tingëllojnë më shumë si rrëfimi i një ëndrre që pashë mbrëmë. Diçka që ekziston vetëm në realitetin tim të dikurshëm.

Nuk i kisha parë gjërat nga kjo perspektivë më parë. Ndjej sikur dikush i rritur do të duhej të na kishte paralajmëruar. Ne, shumë profesionistë që u larguam pa e menduar plotësisht çfarë do të thoshte të merrje një rrugë të vjetër, por të rizbuluar pas luftës.

Kosova krenohet me popullsinë e saj të re, por kisha lexuar se pikërisht ky grup demografik, rreth 400,000 persona të aftë dhe të arsimuar, kishin ikur gjatë 15 viteve të fundit (sipas AlbInfo)[1]. Është një trend që vazhdon ta “brain-drain” vendin, duke lënë nënat tona në një shtëpi të lirë e të madhe, por me dhomat bosh. Në një përditshmëri ku tregohen me krenari historitë e sukseseve të fëmijëve të tyre të shpërndarë nëpër botë. Në një jetë ku ato ngushëllojnë njëra-tjetrën.

Fluturimet për Zvicër tani janë më të shumta se autobusët për në qendër të Prishtinës

Deri sot, ai numër ishte thjesht një statistikë për mua. Ngadalë, dhe si ndodh shpesh për një grua shqiptare, një dozë faji fillon të më kaplojë dhe i shndërron vizitat e shpeshta e të shkurtra në atdhe në një kënaqësi personale, gjë që nuk e justifikon mungesën time këtu. Asgjë nuk e pasqyron këtë realitet më fort se aeroporti i Prishtinës, ku fluturimet për Zvicër tani janë më të shumta se autobusët për në qendër të Prishtinës; një fakt që dikur e kisha parë si thjesht komoditet.

Më kapluan shumë emocione dhe më dukej sikur edhe Rita Ora, në muralin mahnitës përballë meje, po tundte kokën në miratim me reflektimet e mia dhe njëkohësisht, sikurse unë, edhe ajo po më gjykonte.

Megjithatë, shumë faktorë shtytës e tërheqës kanë ndikuar në migrimin tim, dhe nuk ekziston ndonjë instrument që t’i masë të gjitha variablat për të përcaktuar nëse vendimi im për të jetuar në Zvicër ishte i duhuri. “Hajde të hamë diçka”, i them mikut tim, duke provuar të çlirohem nga mendimet e rënda që më kishin mbërthyer. “Kanë me të pëlqy shumë flija dhe qebapat tanë,” shtoj, duke u përpjekur të tingëlloj e gëzuar dhe duke shpresuar që shija e tyre ka mbetur e njëjtë.

Teksa dalim, nuk mund të ndalem së menduari nëse ndihma financiare që dërgojmë, pensionet e padrejta e të ulëta që plotësojmë për prindërit tanë, njerëz të arsimuar që dhanë kontributin e tyre për ta çliruar e rindërtuar një vend që sot është shtet, janë vërtet po aq kuptimplotë sa të kisha qëndruar, paguar taksa dhe kontribuar drejtpërdrejt në të ardhmen e Kosovës.