Luks apo domosdoshmëri? Pesë pyetje rreth ajrit të kondicionuar në Zvicër dhe në mbarë botën

Kondicioneri na ndihmon të përballojmë valët e të nxehtit gjithnjë e më intensive dhe të shpeshta. Megjithatë, bumi i kondicionerëve në shtëpi në Zvicër dhe në mbarë botën ka një ndikim në klimë dhe konsumin e energjisë elektrike.

Në dimër, kur është ftohtë, është normale të ndizni radiatorët ose të vendosni dru në oxhak. Askush nuk e kundërshton nevojën për të rregulluar temperaturën në shtëpi, megjithëse sistemet e ngrohjes janë një burim kryesor i emetimeve të CO2. Megjithatë, kur nxehtësia bëhet shtypëse, sigurimi i rehatisë brenda është më shumë një debat.

Me rritjen e valëve të të nxehtit për shkak të ndryshimeve klimatike, më shumë njerëz po i drejtohen kondicionerëve. Kërkesa për kondicionerë po rritet në mënyrë eksponenciale në klimat më të ngrohta në Azi dhe Lindjen e Mesme, si dhe në rajone më të buta në Zvicër dhe Evropë.

Është zbuluar se kondicioneri përmirëson cilësinë e gjumit gjatë netëve të nxehta të verës. Ndihmon në ruajtjen e përqendrimit në shkolla dhe produktivitetit në zyra gjatë valëve të të nxehtit. Madje mund të shpëtojë jetë: në vitin 2019, kondicionerët parandaluan gati 200,000 vdekje të parakohshme të lidhura me nxehtësinë në të gjithë botën, sipas një raporti në revistën Lancet.

Megjithatë, kondicionimi i ajrit është i diskutueshëm për shkak të ndikimit të tij në klimë dhe konsumit të lartë të energjisë elektrike. Përdorimi i tij është bërë gjithnjë e më shumë një çështje politike.

Mbështetja masive në kondicionimin e ajrit është një “zgjidhje e keqe” sepse përkeqëson krizën klimatike, tha qeveria franceze, duke reaguar ndaj një propozimi të kohëve të fundit për të instaluar kondicionerë në të gjitha ndërtesat publike. Kondicionimi i ajrit gjithashtu shqetëson botën politike në Zvicër, ku disa kantone e kufizojnë përdorimin e tij.

A është kondicionimi i ajrit një luks i tepërt apo është një domosdoshmëri jetike ndërsa temperaturat rriten? Ja përgjigjet e pesë pyetjeve në lidhje me kondicionimin e ajrit.

Cili është ndikimi i kondicionimit të ajrit në klimë?

Kondicionerët përmbajnë gazra ftohës, siç janë hidrofluorokarbonet. Kur lirohen në atmosferë, këto gazra kontribuojnë në efektin serë dhe kështu në krizën klimatike.

R-32, një gaz sintetik i përdorur për vite me radhë në kondicionimin e ajrit, ka rreth 675 herë potencialin e ngrohjes së dioksidit të karbonit (CO2). Gazrat ftohës mund të rrjedhin gjatë funksionimit ose asgjësimit të kondicionerëve.

Këto emetime të drejtpërdrejta shtohen nga emetimet indirekte që lidhen me konsumin e energjisë elektrike.

Më shumë se gjysma e energjisë elektrike në botë vjen nga burimet fosile (qymyri dhe gazi), të cilat lëshojnë sasi të mëdha CO2. Në përgjithësi, kondicionerët janë përgjegjës për më shumë se 3% të emetimeve të gazrave serrë në botë. Ndikimi në klimë është i ngjashëm me atë të aviacionit.

Traktatet ndërkombëtare si Amendamenti i Kigalit në Protokollin e Montrealit synojnë të zvogëlojnë konsumin e hidrofluorokarboneve. Alternativa më të qëndrueshme janë gazrat me më pak ndikim në shtresën e ozonit dhe klimën. Kondicionerët e gjeneratës së re përdorin gazra të tillë si butani ose propani, të cilët, ndërsa janë të ndezshëm, kanë një efekt më të vogël në ngrohjen globale.

“Sot, nëse përdorni një ftohës të tillë, mund të përdorni një kondicioner në shtëpinë tuaj dhe të keni një ndërgjegje të pastër”, thotë Stefan Reimann i Laboratorëve Federalë Zviceranë për Shkencën dhe Teknologjinë e Materialeve (Empa), i cituar nga gazeta Tages-Anzeiger.

Megjithatë, kondicionerët, përfshirë modelet e reja, ende kanë një efekt në klimën lokale. Nxehtësia që lëshojnë jashtë kontribuon në ngrohjen e mjedisit përreth, duke përkeqësuar fenomenin e ishullit të nxehtësisë në qytet.

Sa energji elektrike duhet për të vënë në punë kondicionerët në botë?

Një kondicioner shtëpiak përdor midis 3 dhe 7 kilovat orë energji elektrike në ditë. Kjo është pesë herë më shumë se konsumi i një cikli larjeje të një lavastoviljeje moderne, thotë Cordin Arpagaus, një studiues në Universitetin e Shkencave të Aplikuara të Zvicrës Lindore.

Ftohja artificiale e hapësirave konsumon 7% të energjisë elektrike në botë (shifra e vitit 2022), sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë (IEA). Krahasuar me vitin 2000, konsumi i energjisë elektrike i sistemeve të ajrit të kondicionuar, dhe në një masë më të vogël i ventilatorëve, është më shumë se dyfishuar.

Konsumi botëror i energjisë elektrike për ajër të kondicionuar do të trefishohet deri në vitin 2050, parashikon IEA. Në të ardhmen, kondicionerët në të gjithë botën do të përdorin po aq energji elektrike sa konsumoi Kina në të gjithë vitin 2018.

Në vendet ku ndërtesat e vjetra nuk kanë të instaluar ajër të kondicionuar, shumë njerëz po blejnë kondicionerë portativë. Megjithatë, këta konsumojnë më shumë energji elektrike për të arritur të njëjtin efekt ftohës.

Një bum mjaftueshëm i madh i kondicionerëve mund të mbingarkojë një rrjet elektrik. Rreziku i një ndërprerjeje të energjisë nuk përjashtohet, siç tregohet nga episodet në fillim të korrikut në Firence, Bergamo dhe qytete të tjera italiane.

Por me rregullore të caktuara, kondicionerët mund të kontribuojnë gjithashtu në stabilitetin e rrjetit.

Një projekt pilot testoi kontrollin në distancë të kondicionerëve në një grup shtëpish private në Austin, Teksas, në SHBA. Nga viti 2019 deri në vitin 2023, studiuesit hodhën poshtë kondicionerët në shtëpi kur rrjeti përballej me vështirësi.

Një projekt pilot testoi kontrollin në distancë të kondicionerëve në një grup shtëpish private në Austin, Teksas, në SHBA. Nga viti 2019 deri në vitin 2023, studiuesit refuzuan kondicionerët në shtëpi kur rrjeti përballej me kërkesën më të lartë. Temperatura e brendshme në shtëpitë që merrnin pjesë në eksperiment ndryshonte me më pak se një gradë Celsius (1.6 gradë Fahrenheit) nga ajo e vendosur nga pronarët e shtëpive, dhe rrjeti mbeti i qëndrueshëm.

“Kondicionerët mund të luanin një rol të rëndësishëm në rritjen e fleksibilitetit të rrjetit. Dhe kjo pa kompromentuar rehatinë në shtëpi”, thotë Johanna Mathieu, një profesoreshë e inxhinierisë elektrike dhe shkencave kompjuterike në Universitetin e Miçiganit, e cila udhëhoqi eksperimentin.

Cilat vende kanë më shumë kondicionerë?

Më shumë se 2.5 miliardë kondicionerë janë në funksion në të gjithë botën, sipas vlerësimeve të IEA-s. Shumica janë në Shtetet e Bashkuara, Japoni, Korenë e Jugut dhe veçanërisht Kinë, ku përhapja e ajrit të kondicionuar ka shpërthyer që nga viti 2010.

Rreth një në tre shtëpi në botë (36%) është e pajisur me një sistem ajri të kondicionuar, sipas IEA-s. Pjesa pritet të rritet në 60% në vitin 2050.

Rritja do të jetë veçanërisht e theksuar në Indi, ku kondicioneri pritet të dhjetëfishohet në dekadën e ardhshme. Meksika, Brazili dhe Lindja e Mesme gjithashtu do të shohin një rritje të fortë, ndërsa tendenca në Evropë ka të ngjarë të jetë më e zbutur.

Kërkesa për kondicioner pritet të rritet jo vetëm për shkak të ndryshimeve klimatike, por edhe për shkak të rritjes së të ardhurave, thotë Hannah Ritchie, shkencëtare e të dhënave dhe studiuese në Programin e Zhvillimit Global të Universitetit të Oksfordit.

Nëse njerëzit që jetojnë në vende jashtëzakonisht të nxehta si India ose Indonezia do të mund të përballonin një kondicioner, ata tashmë do të kishin një të tillë, thotë ajo: “Kjo do të ndodhë gjatë dekadave të ardhshme, ndërsa të ardhurat rriten në shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme.”

Në SHBA, rreth 90% e shtëpive kanë kondicionerë. Në të kundërt, përqindja në Bashkimin Evropian ishte 20% në vitin 2019, me përqindje më të larta në Itali, Greqi dhe Spanjë (midis 50 dhe 60%), sipas të dhënave më të fundit nga Agjencia Evropiane e Mjedisit.

Sa i përket Zvicrës, nuk ka shifra zyrtare. Vlerësohet se vetëm 5% e shtëpive kanë ajër të kondicionuar.

Pse shtëpitë me ajër të kondicionuar në Zvicër janë të rralla?

Përgjigja më e menjëhershme është sepse kondicionerët nuk janë thelbësorë. Në Zvicër, verat nuk janë aq përvëluese dhe temperaturat nuk janë aq ekstreme sa janë në vendet e Mesdheut ose të Lindjes së Mesme, shkruan swissinfo.

Por valët e nxehtësisë kanë tendencë të jenë më të shpeshta dhe të zgjatura. Dhe Zvicra është një nga vendet më të prekura nga ndryshimet klimatike. Nevoja për ftohjen e shtëpive po rritet dhe kondicionerët portativë të lirë po shiten mirë: qershorin e kaluar, dyqani online zviceran Galaxus shiti tre herë më shumë njësi sesa në qershor 2024.

Cilat janë alternativat ndaj ajrit të kondicionuar?

Për të qëndruar të freskët pa përdorur ajër të kondicionuar, është thelbësore të parandaloni depërtimin e rrezeve të diellit në brendësi të ndërtesave, veçanërisht përmes dritareve. Perdet e jashtme, çadrat e diellit dhe grilat e bardha ofrojnë mbrojtje efektive, transmeton albinfo.ch.

Për Jean-Christophe Hadorn, studiues dhe konsulent energjie, e ardhmja është tek ventilatorët. Mesatarisht, ato konsumojnë 20 herë më pak energji elektrike sesa kondicionerët dhe prapëseprapë ofrojnë njëfarë lehtësimi. “Së shpejti do të gjejmë ventilatorë në çdo shtëpi”, thotë ai.

Në nivel urban, bimësia, trupat ujorë dhe përshkueshmëria më e madhe e tokës ulin temperaturat e ambientit dhe rrjedhimisht në ndërtesa. Disa qytete, si Gjeneva, përdorin ujin e liqenit për të ftohur ndërtesat përmes një rrjeti tubash nëntokësorë.

Kondicionimi i ajrit nuk është një zgjidhje e lehtë. Por duhet të pranojmë se kërkesa për ftohje do të rritet, mendon Hannah Ritchie. Kondicionimi i ajrit duhet të kombinohet me zgjidhje të tjera që i bëjnë qytetet dhe ndërtesat më të freskëta, thotë ajo – “sidomos nëse duam të mbrojmë ata që punojnë jashtë dhe më të varfrit që nuk mund ta përballojnë atë”.

---