Rreth një në njëzet persona në Zvicër vuan nga varësia ndaj blerjeve, një çrregullim i sjelljes që mund të çojë në borxhe serioze, konflikte familjare dhe izolim emocional. Sipas të dhënave të Institutit Zviceran për Shëndetin Publik dhe Kërkimin e Varësisë, rreth 5% e popullsisë, ose afërsisht 450,000 persona, klasifikohen si “shopaholikë” patologjikë, shkruan RTS, transmeton albinfo.ch.

Një prej tyre është Valeria Huber (pseudonim), e cila rrëfen për televizionin SRF se shpenzon rreth 1,000 franga në muaj për veshje dhe kozmetikë. “Është si një obsesion,” thotë ajo, duke përshkruar ndjesinë e fuqishme për të blerë gjëra që nuk i nevojiten, por që nuk mund t’u rezistojë.

Ajo e lidh sjelljen e saj me përvojat e fëmijërisë: moda kishte rëndësi të madhe në familjen e saj, dhe babai e përdorte blerjen si formë pajtimi. Ky model është përsëritur në jetën e saj të rritur, duke e çuar në borxhe që në kulmin e varësisë arritën shifrën prej 30,000 frangash. Falë ndihmës së familjes, ajo ka arritur t’i shlyejë, por barra emocionale mbetet e madhe: “Është si një peshë që ngjitet rëndë në trup”, shprehet ajo.

Psikologu Renanto Poespodihardjo, nga Qendra e Varësisë në Klinikat Psikiatrike Universitare të Bazelit, sqaron se varësia nga blerjet nuk është thjesht një sjellje e shpeshtë konsumimi, por një çrregullim që përmbush disa kritere specifike. “Kriteri më i rëndësishëm është se sjellja është gjithmonë e dëmshme  për buxhetin, për marrëdhëniet, për shëndetin mendor,” thekson ai. Njerëzit e prekur përjetojnë shpesh vetmi, stres apo trishtim, dhe e përdorin blerjen si mënyrë për t’i maskuar ndjenjat negative, transmeton albinfo.ch.

Përkundër përhapjes, varësia nga blerjet nuk njihet zyrtarisht si sëmundje në Zvicër. Ky është një problem, sipas ekspertëve, pasi blerjet shihen si një aktivitet normal dhe madje pozitiv në shoqëritë industriale. Për këtë arsye, shumë të prekur nuk kërkojnë ndihmë, dhe fenomeni shpesh mbetet i padukshëm.

Në Qendrën e Varësisë në Bazel, regjistrohen vetëm rreth 15 raste në vit, një numër i vogël krahasuar me përmasat e problemit në mbarë vendin.

“Ne duhet t’u tregojmë të prekurve se ndihma është e disponueshme,” thekson Poespodihardjo. “Dhe se kjo ndihmë mund të bëjë një ndryshim të madh.”

Në krahasim, alkoolizmi prek deri në 300,000 persona në Zvicër, por varësia nga blerjet mbetet një tabu e heshtur që kërkon më shumë vetëdijësim dhe mbështetje institucionale, transmeton albinfo.ch.

Prodhuesi i njohur i orëve luksoze, Chronoswiss, me seli në qendër të Lucernës, po përballet me sfida serioze për shkak të tarifave të larta të vendosura nga Shtetet e Bashkuara mbi eksportet zvicerane. Me një tarifë prej 39 për qind, tregu amerikan, që përbën rreth 20 për qind të shitjeve të kompanisë, është kthyer në një terren të pasigurt për prodhuesin e vogël, shkruan SRF, transmeton albinfo.ch.

Në një intervistë për mediat zvicerane, Oliver Ebstein, pronar dhe CEO i Chronoswiss, tha se vendimi i SHBA-ve është një goditje e rëndë për kompaninë që prodhon rreth 1,500 orë në vit, të gjitha të punuara me dorë nga 20 punonjës në punishten pranë Monumentit të Luanit në Lucernë. “Kur morëm lajmin për tarifat, ndjeva frikë dhe pasiguri te ekipi. Por i premtova të gjithëve se, për momentin, asgjë nuk do të ndryshojë,” deklaroi ai.

Për të përfituar nga dritarja kohore para hyrjes në fuqi të tarifave, Chronoswiss ndërmori një fushatë intensive eksporti, duke dërguar sa më shumë produkte në SHBA. “Na ndihmoi të fitojmë pak kohë dhe siguri,” shtoi Ebstein, transmeton albinfo.ch.

Sfidat nuk ndalen me tarifat. Dobësimi i dollarit amerikan po e rrit çmimin final të orëve për blerësit në SHBA, me një rritje potenciale deri në 50 për qind, çka i bën produktet e Chronoswiss më pak konkurruese krahasuar me markat e tjera.

Në këtë situatë, kompania është duke negociuar me partnerët amerikanë për të ndarë barrën financiare. “Po bisedojmë për të përcaktuar se kush do të mbulojë cilën pjesë të tarifave. Nuk mund t’ua kalojmë të gjitha klientëve,” tha Ebstein, duke pranuar se kjo do të thotë ulje të ndjeshme të marzhit të fitimit.

Sipas tij, hapja e tregjeve të reja nuk është një opsion realist në afat të shkurtër. “Kemi investuar shumë në tregun amerikan dhe tani shpresojmë që këto investime të japin rezultat,” shtoi ai. Megjithatë, e ardhmja mbetet e pasigurt. “Situata është tragjike. Po përpiqemi të gjejmë zgjidhje, por më pyesni përsëri pas tre ose katër muajsh,” tha CEO i Chronoswiss, transmeton albinfo.ch.

Një ndër 300 njerëzit më të pasur në Zvicër është dënuar me një gjobë të majme për tejkalim shpejtësie, duke nxjerrë në pah mënyrën se si drejtësia zvicerane e përshtat ndëshkimin sipas gjendjes financiare të shkelësit, transmeton albinfo.ch.

Multimilioneri francez, i cili jeton prej rreth 20 vitesh në Lozanë dhe përfshihet në listën e të pasurve të përpiluar nga revista prestigjioze “Bilanz”, është kapur në gusht të vitit 2024 duke vozitur me 77 km/orë në një zonë ku shpejtësia e lejuar ishte 50 km/orë. Ngjarja u raportua nga gazeta lokale “24heures”.

Për këtë shkelje, gjyqësori i kantonit Vaud e dënoi atë me 40 gjoba ditore prej 2,000 frangash secila  që përbën një dënim me kusht prej 80,000 frangash, me një periudhë prove prej tre vjetësh  si dhe një gjobë të menjëhershme prej 10,000 frangash. Në total, shuma e gjobës arrin në 90,000 franga.

Ky nuk është rasti i parë kur biznesmeni përballet me drejtësinë për shkelje të rregullave të qarkullimit rrugor. Tetë vjet më parë, ai ishte ndëshkuar për një shkelje të ngjashme me një gjobë me kusht prej 60,000 frangash dhe një gjobë të drejtpërdrejtë prej 10,000 frangash.

Në Zvicër, gjobat ditore përcaktohen në bazë të të ardhurave, pasurisë, stilit të jetesës dhe detyrimeve financiare të shkelësit. Kjo nënkupton që personat me pasuri të madhe paguajnë gjoba më të larta, ndërsa të varfrit, në raste të caktuara, mund të përballen me dënime me burg, transmeton albinfo.ch.

“Gjykatësi përcakton shumën sipas situatës personale dhe ekonomike të shkelësit në kohën e vendimit, duke marrë parasysh në veçanti të ardhurat dhe pasuritë e tij, stilin e jetesës, detyrimet ndaj familjes dhe nivelin minimal të jetesës”, ka sqaruar për “24heures” zëdhënësi i Prokurorisë së Vaud, Vincent Derouand.

Sipas ligjit zviceran, gjoba maksimale ditore mund të arrijë deri në 3,000 franga, ndërsa minimumi është 30 franga. Në rastet e dënimit me kusht, mund të vendoset edhe një gjobë shtesë deri në 10,000 franga, transmeton albinfo.ch.

Sipas konsensusit të përgjithshëm politik, pensionet duhet të arrijnë në 60 përqind të pagës përfundimtare. Shumica e pensionistëve të rinj janë larg kësaj: Sipas një studimi nga Qendra e Pasurisë VZ, kjo e ashtuquajtura normë zëvendësimi është rreth 51 përqind për një të ardhur prej 100,000 frangash dhe vetëm rreth 42 përqind për një të ardhur prej 150,000 frangash. Vetëm për ata me të ardhura të ulëta prej 50,000 frangash ajo arrin ende në 63 përqind.

Gjëja e pakëndshme është se nëse dikush që fiton 100,000 franga në vitin 2002 do të pyeste për pensionin e tij, ai prapë mund të priste një pension prej mbi 62 përqind. Në këto pak më shumë se 20 vjet, pensioni i pritur ka rënë ndjeshëm.

Arsyeja për këtë janë pensionet e fondit të pensioneve. Ato janë 40 përqind më të ulëta se në vitin 2002. Pensionet AHV, nga ana tjetër, janë rritur në përputhje me inflacionin. Meqenëse këto dy pensione po lëvizin në drejtime të kundërta, AHV po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme si një pension i pjesshëm, transmeton albinfo.ch.

Hendeku është veçanërisht i madh për ata që fitojnë shumë, shkalla e zëvendësimit ka rënë më ndjeshëm midis atyre që fitojnë shumë.

Për të ardhurat mesatare, AHV po bëhet më e rëndësishme  dhe tani përfaqëson pothuajse gjysmën e të ardhurave nga pensionet.

Për ata që fitojnë të ardhura të ulëta, shkalla e zëvendësimit ka rënë vetëm pak sepse AHV përbën një pjesë më të madhe këtu dhe pensionet e fondit të pensioneve kanë rënë më pak ndjeshëm.

Për njerëzit me të ardhura të larta, zhvillimi i pensioneve të fondit të pensioneve është veçanërisht i dhimbshëm, sepse sa më të larta të jenë të ardhurat, aq më i rëndësishëm bëhet sigurimi i fondit të pensioneve, shkruan SRF. Ndërsa pensioni AHV është i kufizuar, edhe të ardhurat e larta mund të sigurohen në fondin e pensioneve. Kështu, pjesa e pensionit AHV në të ardhurat totale zvogëlohet ndërsa rriten të ardhurat.

Shumica është optimiste për moshën e daljes në pension

Megjithatë, shumica e të anketuarve janë optimistë: Sipas studimit, 53 përqind e të anketuarve besojnë se mund ta financojnë lehtësisht daljen e tyre në pension me pensionin dhe asetet e tyre.

Sa më të larta të jenë të ardhurat, aq më i madh është besimi. Kjo është e habitshme, duke pasur parasysh se humbja e të ardhurave është më e madhe për të ardhurat më të larta sesa për të ardhurat më të ulëta. Por nuk është gjithashtu e habitshme, sepse njerëzit me të ardhura të larta kanë më shumë gjasa të kenë asete dhe kanë më shumë gjasa të jenë në gjendje të mbështeten në një trashëgimi.

Dikush që pret të trashëgojë pasuri të konsiderueshme  siç është një shtëpi  gjithashtu ka më pak për t’u shqetësuar për të ardhmen e tij. Llogaritjet sugjerojnë se pensionistët, mesatarisht, kanë të paktën katër herë më shumë pasuri sesa popullsia në moshë pune.

Megjithatë, ka edhe shumë të moshuar që kanë pak ose aspak pasuri. Pabarazia në pasuri është edhe më e madhe në moshë të shtyrë sesa në moshë pune.

Sipas studimit, besimi në AHV dhe fondin e pensioneve ka vazhduar të bjerë: 70 përqind e të anketuarve nuk presin që pensionet AHV të mbeten të njëjta në të ardhmen, ndërsa 73 përqind nuk presin që fondi i pensioneve të marrë të njëjtin nivel – edhe pse pensionet AHV janë rritur vitet e fundit dhe do të rriten me 8.3 përqind shtesë në vitin 2026 me pensionin e 13-të AHV.

Një shpjegim i mundshëm është se shumë janë të shqetësuar për financimin e tyre. Pensionet e fondeve të pensioneve kanë rënë ndjeshëm vitet e fundit. Megjithatë, sipas VZ, plakja e shoqërisë tani është marrë në konsideratë, kështu që më e keqja ka të ngjarë të ketë kaluar. Megjithatë, as normat e ulëta aktuale të interesit nuk po i ndihmojnë fondet.

36 gradë e lart: Do të jetë shumë vapë në Zvicër në ditët në vijim, ndërsa vera po rikthehet me vrull. Temperaturat do të rriten mbi 30 gradë pothuajse në të gjithë Zvicrën që të premten. Temperaturat më të larta të premten do të jenë në Zvicrën frankofone dhe në Valais, ku priten deri në 34 gradë Celsius. Qeveria federale ka lëshuar një paralajmërim për vapë për shumicën e këtyre rajoneve.

36 gradë të shtunën

Edhe në zonat e ulëta dhe në Zvicrën gjermanofolëse mund të priten temperatura tipike të mesit të verës. Në rajonin e Bazelit, termometri do të tregojë rreth 32 gradë Celsius të premten, ndërsa në Cyrih, Schaffhausen dhe Lucernë temperaturat do të arrijnë nga 30 deri në 31 gradë Celsius. Zvicra Lindore gjithashtu do të përjetojë të nxehtë: Chur dhe Buchs në Luginën e Rinit presin temperatura rreth 30 gradë Celsius, transmeton albinfo.ch.

Të shtunën, ditën e Paradës së Rrugës, do të jetë përsëri dukshëm më ngrohtë. Në Cyrih, ku zhvillohet festa më e madhe në botë, do të arrijë deri në 33 gradë Celsius, sipas Meteo Switzerland. Temperaturat në Cyrih nuk do të bien nën 20 gradë Celsius deri vonë në mbrëmje. Në Gjenevë, temperaturat prej 36 gradë Celsius janë të mundshme, shkruan 20minuten.

Në pjesën tjetër të Zvicrës, temperaturat do të variojnë nga 30 deri në 33 gradë Celsius. Qeveria federale ka lëshuar gjithashtu një paralajmërim për nxehtësi të Nivelit 3 për rajone të ndryshme të shtunën. Ky paralajmërim është i vlefshëm nga 9 gushti deri më 13 gusht.

Parashikimi për javën e ardhshme

Do të jetë kryesisht me diell në Zvicër të dielën. “Nuk mund të përjashtohen disa re kumulus mbi male në pasdite dhe stuhi të izoluara në Alpe në mbrëmje”, sipas Meteo Switzerland. Temperatura maksimale do të jetë rreth 32 gradë Celsius. Moti i mesit të verës do të vazhdojë: të hënën priten temperatura mbi 30 gradë. Temperaturat më të larta do të jenë përsëri në Gjenevë dhe në Valais, por edhe Bazeli do të përjetojë vapë, me temperatura që do të arrijnë deri në 33 gradë.

Meteo Switzerland shkruan për parashikimin e motit nga 15 gushti: “Mot me presion të lartë mbi pjesën më të madhe të Evropës: ditë me diell dhe të ngrohta me vetëm një shans të vogël për shira dhe stuhi, veçanërisht mbi male. Temperaturat maksimale do të jenë midis 25 dhe 30 gradë Celsius.”

Prodhuesi zviceran i avionëve do të ndalojë përkohësisht furnizimin e tregut amerikan,  taksat prej 39% janë një disavantazh konkurrues shumë i madh, thotë ai.

Kostot e larta shtesë të shkaktuara nga tarifat dhe disavantazhet konkurruese që rezultojnë krahasuar me konkurrentët amerikanë dhe evropianë kanë shkaktuar pasiguri midis klientëve, sipas një njoftimi për shtyp nga Pilatus të premten. Prandaj, kompania dëshiron të përdorë ndalimin e dorëzimit për të gjetur zgjidhje me klientët dhe partnerët.

SHBA-të janë një treg kyç për firmën me seli në Stans në kantonin qendror zviceran të Nidwalden. Katër nga dhjetë nga të gjithë PC-12 dhe PC-24 që prodhon çdo vit shkojnë në SHBA.

Pilatus thotë se po shqyrton ndarjen e avionëve në tregje të tjera përveç SHBA-së. Megjithatë, kjo përfshin sfida të konsiderueshme logjistike dhe specifike për tregun, shtoi ai.

Prodhuesi gjithashtu theksoi rëndësinë kyçe të SHBA-së si një treg për avionët e biznesit; rreth dy të tretat e flotës globale të avionëve reaktivë të biznesit janë të bazuara atje, transmeton albinfo.ch.

Prania Amerikane e Zgjeruar

Për shkak të rëndësisë së madhe të SHBA-së, Pilatus kohët e fundit ka zgjeruar praninë e saj në Amerikën e Veriut. Puna përfundimtare e montimit për PC-12 dhe PC-24 të prodhuara në Zvicër është bërë tashmë në Kolorado. Një vit më parë, kompania njoftoi krijimin e një vendi të ri në Florida.

Pas tarifave, procesi i ndërtimit të kapaciteteve lokale të prodhimit në SHBA tani po përshpejtohet, tha Pilatus, përcjell swissinfo. Në planin afatmesëm, ajo synon të prodhojë të gjitha PC-12 dhe PC-24 të destinuara për SHBA-në në Florida.

Ndërkohë, aktivitetet e shërbimit në SHBA nuk preken nga ndalimi i dorëzimit dhe do të vazhdojnë plotësisht, tha Pilatus.

Pilatus gjithashtu theksoi “bazën e saj të fortë financiare”, duke thënë se kërkesa globale është e fortë dhe se edhe pa SHBA-në, numri i porosive të saj të prapambetura arrin në rreth 2 miliardë CHF (2.48 miliardë dollarë). Ky është një “themeli i fortë në kohë sfiduese”, llogarit ajo.

Pilatus gjithashtu prodhon avionë trajnimi për forcat ajrore, i cili është gjithashtu një segment biznesi me potencial, tha ajo.

Ndërkohë, Pilatus dëshiron të bëjë gjithçka që është në fuqinë e tij për të mbrojtur më shumë se 3,000 vende pune dhe ekspertizën e vlefshme të përfshirë në Stans. Nëse situata e kërkon, do të merren në konsideratë mundësi të tilla si puna me kohë të shkurtër ose përshtatjet e personelit përmes luhatjeve natyrore. Prodhuesi i avionëve gjithashtu ofroi perspektivën e hapjes së tregjeve të reja.

Shenjat paralajmëruese të rrëshqitjes së dheut që fshiu fshatin Blatten në Valais ishin të dukshme nga hapësira vite para katastrofës, sipas imazheve satelitore të Agjencisë Hapësinore Evropiane (ESA).

Sipas imazheve, shpati në malin Petit Nesthorn mbi Blatten ishte duke lëvizur që në vitin 2016. Këto lëvizje më pas u rritën vazhdimisht gjatë viteve përpara se të bëheshin shumë më të forta deri në katastrofën e majit, tha ESA të premten.

“Analiza jonë konfirmon se lëvizjet e Petit Nesthorn u zhvilluan gjatë disa viteve para shembjes”, tha Andrea Manconi i Institutit WSL për Kërkime mbi Borën dhe Ortekët (SLF), i cili ishte i përfshirë në projektin “Modulate” të ESA-s, i cili analizoi imazhet e marra nga dy satelitë midis viteve 2016 dhe 2024, transmeton albinfo.ch.

“Rezultate të tilla na ndihmojnë të shohim më qartë se si të dhënat satelitore mund të përdoren për zbulimin e hershëm”, u citua Manconi në njoftimin për shtyp.

Midis viteve 2016 dhe 2017, imazhet tregonin tashmë se pjerrësia në anët e Petit Nesthorn lëvizte ngadalë; në vitet që pasuan, këto lëvizje u bënë më të forta dhe më të shpejta.

Deri në vitin 2023, pjerrësia lëvizte me një shpejtësi prej rreth 50 cm në vit, dhe në imazhet e fundit të analizuara në verën e vitit 2024, lëvizte me një shpejtësi prej 150 cm në vit.

Sipas ESA-së, kjo shënon një kalim të qartë nga deformimi relativisht i ngadaltë në deformim të shpejtë dhe tregon se probabiliteti i një katastrofe të afërt ishte shumë më i lartë.

Paralajmërim i hershëm falë satelitëve

Imazhet e analizuara vijnë nga të ashtuquajturit satelitë të bandës L, të cilët lëshojnë valë radari më të gjata se satelitët e tjerë, më të përhapur, siç është Sentinel 1 i ESA-së. Kjo do të thotë se ata mund të depërtojnë më mirë në bimësi dhe terren kompleks.

Disa satelitë të bandës L janë tashmë në përdorim, por deri më tani në një shkallë më të vogël se satelitët e tjerë të radarit. Sipas ESA-së, këto zbulime tregojnë rëndësinë e satelitëve të tillë për një zbulim të shpejtë të lëvizjeve të rrezikshme.

Autoritetet në Blatten arritën të evakuonin njerëzit në kohë falë vëzhgimeve lokale. Por instalimi i sensorëve lokalë në çdo shpat alpin nuk është i realizueshëm nga ana logjistike ose financiare, vëren ESA.

Gjithnjë e më shumë firma zvicerane po u ofrojnë punonjësve të tyre mundësinë për të punuar nga shtëpia, në kontrast me drejtimin e ndjekur nga shumë kompani jashtë vendit.

Numri i vendeve të tilla të punës në Zvicër arriti një nivel të ri rekord prej 14 për qind në tremujorin e dytë të vitit 2025, sipas një analize nga platforma online e punës Indeed.

“Kjo do të thotë që oferta e vendeve të punës fleksibile është më shumë se pesëfishuar që nga para pandemisë”, sipas raportit të publikuar të premten. Zvicra po konsolidon kështu pozicionin e saj si një vend kryesor evropian për punë fleksibile.

Diku tjetër, në shumë vende perëndimore, firmat aktualisht po i thërrasin punonjësit e tyre përsëri në zyrë, shpesh duke përmendur dëshirën për të rritur efikasitetin, transmeton albinfo.ch.

Zvicra drejt majës së renditjes

Me një përqindje relativisht të lartë të punës së pavarur nga vendndodhja prej 14 për qind, Zvicra është menjëherë pas Mbretërisë së Bashkuar dhe Gjermanisë, në krahasim me ekonomitë më të mëdha perëndimore. Kanadaja është në të njëjtin nivel si Zvicra, e ndjekur nga Franca dhe SHBA-ja.

“Nëse kompanitë arrijnë të vazhdojnë në këtë rrugë, Zvicra mund të vendoset si vendi kryesor për modelet fleksibile të punës në Evropë në planin afatgjatë”, llogarit Virginia Sondergeld, një eksperte e tregut të punës në Indeed.

Mbi 610 milionë njerëz nga më shumë se 60 vende janë të regjistruar në faqen e punës së Indeed për të kërkuar pozicione të reja.