Kosovarët që luftuan në Siri s’do të amnistohen, pavarësisht ndryshimit të qëndrimit të SHBA-së ndaj Al-Nusrës

Kosova nuk do të falë apo amnistojë qytetarët e saj që janë dënuar për pjesëmarrje në luftëra të huaja, përfshirë ata që iu bashkuan Frontit Al-Nusra në Siri, edhe pse SHBA-ja e ka hequr këtë grup nga lista e organizatave terroriste.

Drejtori i Institutit të Kosovës për Drejtësi, Ehat Miftaraj, tha për REL se vendimet gjyqësore mbeten në fuqi dhe ligji i Kosovës nuk njeh amnisti për pjesëmarrje në konflikte jashtë vendit, pasi vepra penale është kryer në kohën kur Al-Nusra ishte organizatë terroriste sipas ligjeve ndërkombëtare. Edhe Kombet e Bashkuara vazhdojnë ta konsiderojnë këtë grup si të tillë, transmeton albinfo.ch.

Kush është Al-Nusra?

Ky grup u shfaq në Siri më 2012 si degë e Al-Kaidës, ndryshoi disa herë emrin dhe u shkëput nga Al-Kaida në vitin 2016, duke formuar Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Në vitet e luftës, Al-Nusra u bë një nga grupet më vdekjeprurëse kundër regjimit të Assadit.

Pjesëmarrja e kosovarëve

Nga viti 2011 deri më sot, mbi 350 kosovarë besohet të kenë shkuar në Siri dhe Irak, shumica për t’iu bashkuar Shtetit Islamik, por një numër i madh iu bashkua edhe Al-Nusras. Dënimet e tyre kanë qenë të ndryshme, nga dënime me kusht deri në 15 vjet burg.

Vetëm këtë muaj, një kosovar u dënua me 20 vjet burg për krime kundër njerëzimit në Siri dhe Irak. Ndërkohë, në vitet e fundit, dhjetëra të tjerë janë dënuar për organizim dhe pjesëmarrje në grupe terroriste.

Ligji i Kosovës i miratuar më 2015 ua ndalon shtetasve të saj pjesëmarrjen në luftëra të huaja, si dhe i dënon ata që rekrutojnë, financojnë ose fshehin pjesëmarrës në këto luftëra.

Riola Xhemaili shpëton Zvicrën me golin vendimtar, e dërgon në çerekfinale në sekondat e fundit

Kombëtarja e Zvicrës ia doli të siguronte një barazim ndaj Finlandës (1-1) falë një goli të Riola Xhemailit në minutën e 90’+2. Finlanda kaloi e para në epërsi me penalltinë e N. Kuikka në minutën e 79-të, por Zvicra nuk u dorëzua.

Xhemaili u fut në lojë në minutën e 81-të dhe realizoi golin e barazimit në kohën shtesë, duke dërguar Zvixrën në çerekfinale për herë të parë. Ky ishte një moment kyç për ekipin e trajnerit Pia Sundhage, që i duhej minimumi një pikë për të siguruar vendin e dytë në Grupin A.

Rezultati përfundimtar:

🇫🇮 Finlanda 1-1 Zvicra 🇨🇭

⚽ 79′ N. Kuikka (penallti)

⚽ 90’+2 R. Xhemaili

(KEYSTONE/Martial Trezzini

 

SBB përgatitet për ditët me temperatura ekstreme

Temperaturat e larta po krijojnë sfida të mëdha për Hekurudhat Federale Zvicerane (SBB). Në dimër ngrijnë devijatorët, ndërsa në verë shinat mund të deformohen për shkak të nxehtësisë ekstreme. Gjatë një vale të tillë të nxehti, temperatura e shiritave metalikë të binarëve mund të arrijë deri në 60°C. Shinat janë të salduara pa ndërprerje dhe zgjaten kur nxehen.

“Kur një shinë lëviz më shumë se 50 milimetra anash, kjo konsiderohet deformim dhe përbën rrezik sigurie,” thotë Erich Emmenegger, drejtues i departamentit të binarëve në SBB. Ai shton se për shkak të forcave të mëdha që krijohen, deformimet ndodhin papritur. Çdo vit në rrjetin hekurudhor të SBB raportohen 3 deri në 7 raste të tilla, të cilat zakonisht lajmërohen nga makinistët që i ndiejnë menjëherë ndryshimet në shina.

Trenë të posaçëm për ftohjen e shinave

Kur konstatohet deformim, aktivizohet një tren i veçantë: treni i shuarjes së zjarreve dhe shpëtimit, që mund të tërheqë edhe një vagon-cisternë. Ky tren spërkat ujin direkt mbi shina për t’i ftohur. Vetëm tanku i trenit ka kapacitet prej 45.000 litrash ujë.

Aktualisht, 16 trena të tillë janë të vendosur në pika strategjike në të gjithë Zvicrën. Simon Fürst, përgjegjës i ndërhyrjeve në rajonin lindor, thotë: “Qëllimi është të parandalohet përkeqësimi i dëmtimeve, në mënyrë që ekipet e mirëmbajtjes të mund t’i riparojnë sa më shpejt.”

Numri i dëmtimeve nuk është rritur

Sipas SBB, pavarësisht rritjes së ditëve me temperatura të larta vitet e fundit, numri i dëmtimeve nga nxehtësia nuk është shtuar. Kjo falë masave parandaluese, sidomos mirëmbajtjes së vazhdueshme të binarëve dhe stabilitetit të traversave dhe zhavorrit që i mban ato në vend.

Eksperimente me ngjyrosje të bardhë

Disa vite më parë, SBB provoi të lyente shinat me ngjyrë të bardhë, për të ulur temperaturën dhe zgjerimin e tyre. Megjithatë, ky eksperiment nuk dha rezultatet e pritshme dhe është ndërprerë. Ndryshe veprojnë Rhätische Bahn dhe Appenzeller Bahnen, të cilat këtë verë vazhdojnë t’i lyejnë disa pjesë të binarëve me ngjyrë të bardhë, duke besuar te efekti pozitiv i kësaj metode për uljen e temperaturës.

Bitcoini arrin vlerë rekorde

Bitcoini ka thyer një rekord të ri këtë të enjte, duke u rritur në 112,743.49 dollarë, falë rritjes së kërkesës nga investitorët dhe politikave pro-biznes të administratës së Presidentit amerikan, Donald Trump.

Kriptomonedha më e madhe në botë vazhdon trendin e fuqishëm të rritjes, pasi vetëm më 22 maj kishte arritur mbi 111 mijë dollarë.

 

Për herë të parë, fluturime direkte Prishtinë–Salzburg–Prishtinë

Për herë të parë do të ketë fluturime direkte mes Prishtinës dhe Salzburgut. Këto fluturime do të nisin më 18 dhjetor dhe do të zgjasin deri më 6 janar.

Linja e re ajrore është rezultat i një peticioni të organizuar dhe nënshkruar nga studentë dhe bashkatdhetarë që jetojnë në Salzburg, qytete përreth dhe në Gjermani. Peticioni u dorëzua të hënën pranë Aeroportit të Salzburgut dhe Aeroportit Ndërkombëtar të Prishtinës “Adem Jashari”, transmeton albinfo.ch.

Sipas komunikimit të parë zyrtar të marrë sot nga Aeroporti i Salzburgut, fluturimet do të operohen nga kompania ajrore Eurowings. Biletat janë tashmë të disponueshme për rezervim. Aeroporti i Salzburgut ka bërë të ditur se çmimet aktualisht të larta në sistem janë për shkak të një çështjeje teknike dhe pritet që brenda disa ditësh të bëhen më të përballueshme.

Në varësi të interesimit dhe kërkesës së udhëtarëve, ekziston mundësia që këto fluturime të vazhdojnë edhe pas sezonit dimëror.

 

Bima që shitet 1,000 euro për kilogram por askush nuk e kultivon më

Edhe pse lidhet kryesisht me prodhimin e birrës, bima Humulus Lupulus (humulusi) ofron shumë më tepër sesa hidhësinë karakteristike të saj. Filizat e rinj të saj, të njohur për shijen delikate dhe përbërjen e pasur ushqyese, konsiderohen ndër delikatesat më të shtrenjta gastronomike në Evropë, me çmime që arrijnë deri në 1.000 euro për kilogram.

Çfarë është humulusi?

Humulusi i përket familjes Cannabaceae. Filizat e tij të rinj konsumohen në pranverë dhe vlerësohen për shijen pak të hidhur, butësinë dhe karakterin sezonal. Përdorimi i tij në ushqim dhe mjekësi daton që nga Egjipti i lashtë, ndërsa vetëm në shekullin e 11-të murgjit bavarezë nisën ta përdorin për t’i dhënë shije birrës dhe për ta ruajtur atë më gjatë.

Një luks gastronomik i vështirë për t’u kultivuar

Filizat e humulusit janë të rrallë dhe të shtrenjtë për disa arsye. Rriten të egra, janë të vështirë për t’u kultivuar, kërkojnë mbledhje me dorë dhe konsumim të menjëhershëm pas vjeljes. Këta faktorë i bëjnë ato një produkt ekskluziv, veçanërisht në restorantet e Evropës Perëndimore.

Ballkani me potencial të pashfrytëzuar

Paradoksalisht, edhe pse kushtet klimatike në Ballkan janë ideale për kultivimin e humulusit, kjo bimë pothuajse nuk kultivohet fare. Kjo ndodh për shkak të kostove të larta fillestare dhe mungesës së infrastrukturës. Megjithatë, me rritjen e interesit për birrat artizanale dhe gastronominë sezonale, humulusi mund të shndërrohet në një mundësi të vlefshme biznesi për bujqit dhe sipërmarrësit lokalë.

Një thesar i harruar

Në kohën kur bujqësia kërkon modele të reja fitimprurëse, humulusi mbetet një potencial i paprekur në Ballkan, jo vetëm për industrinë e birrës, por edhe si një përbërës luksoz kulinar, të cilin vendet perëndimore e konsiderojnë tashmë një “perlë” gastronomike.

Kroacia rikthen shërbimin e detyrueshëm ushtarak nga viti 2026

Qeveria kroate ka miratuar ndryshimet në Ligjin për mbrojtjen dhe shërbimin në Forcat e Armatosura, duke rikthyer shërbimin e detyrueshëm ushtarak që nga viti 2008 ishte pezulluar. Sipas vendimit të ri, shërbimi ushtarak do të zgjasë dy muaj dhe do të nisë në vitin 2026.

Të gjithë shtetasit kroatë do të regjistrohen në moshën 18-vjeçare, ndërsa në trajnim do të thirren në moshën 19-vjeçare, me mundësi për përfshirjen e qytetarëve deri në 30 vjeç. Gratë nuk do të jenë të detyruara të marrin pjesë, por mund të përfshihen vullnetarisht, transmeton albinfo.ch.

Në rast mosparaqitjeje, autoritetet mund të lëshojnë urdhër policor dhe gjoba që variojnë nga 250 deri në 1320 euro. Shërbimi do të konsiderohet si përvojë pune dhe ushtarët do të paguhen me 1100 euro neto në muaj. Punonjësit nuk do të mund të pushohen gjatë shërbimit ushtarak, ndërsa të papunët do të kenë përparësi në punësim në institucionet shtetërore.

Ligji parasheh edhe shtyrjen e shërbimit për arsye studimi deri në moshën 29-vjeçare si dhe për sportistët që përfaqësojnë Kroacinë në gara evropiane apo botërore.

 

Osmani: Trump ndaloi një sulm të Serbisë ndaj Kosovës

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka deklaruar se ish-presidenti amerikan, Donald Trump, ka ndërhyrë kohët e fundit për të ndaluar një sulm të mundshëm të Serbisë ndaj Kosovës.

Gjatë një diskutimi në Universitetin Johns Hopkins në SHBA, Osmani tha se ndihma amerikane ka qenë vendimtare dhe se rreziku nga Serbia ende nuk ka kaluar.

“Presidenti Trump ka parandaluar një përshkallëzim të mundshëm, jo vite më parë, por ditëve të fundit. Kam informacione shumë të sigurta për këtë,” u shpreh ajo, duke theksuar edhe rolin e KFOR-it në ruajtjen e stabilitetit.

Trump së fundmi përmendi Kosovën dhe Serbinë ndër misionet ku SHBA-të kanë ndaluar luftëra, krahas Indisë me Pakistanin dhe Ruandës me Kongon.

 

 

Vetëvrasjet në Zvicër katërfishohen tek të moshuarit

Norma e vetëvrasjeve mes të moshuarve në Zvicër ka arritur nivele rekord, kryesisht për shkak të eutanazisë. Teksa vetëvrasjet në grupmoshat e reja kanë rënë, tek të moshuarit ka një rritje të ndjeshme dhe me dallime të forta gjinore.

Sipas transmetuesit publik zviceran RTS, qytetarët mbi 85 vjeç ishin 42 herë më të prirur të kryenin vetëvrasje në vitin 2023 sesa grupmoshat e tjera. Në 25 vitet e fundit, kjo normë është katërfishuar tek të moshuarit mbi 85 vjeç, ndërsa tek grupmosha 65-84 vjeç është dyfishuar.

Në kontrast, tek të rinjtë, norma e vetëvrasjeve ka rënë me rreth 30% në dy dekadat e fundit.

Analizat tregojnë se shumica e rasteve lidhen me vetëvrasjen e asistuar, e cila në Zvicër është legale nëse nuk kryhet për arsye egoiste. Në vitin 2023, rreth 80% e vetëvrasjeve tek personat 65-84 vjeç ishin të asistuara, dhe mbi 90% tek ata mbi 85 vjeç.

Vetëvrasje apo eutanazi?

Ka debat mes ekspertëve nëse vetëvrasjet e asistuara dhe ato të paarritura janë të lidhura. Sipas mjekut Pierre Vandel nga Spitali Universitar i Lozanës, është e mundur të zgjedhësh vetëvrasjen e asistuar pa pasur mendime vetëvrasëse. Organizatat e eutanazisë theksojnë se këto janë dy gjëra të ndryshme. “Vetëvrasjet e ndërgjegjshme ndryshojnë nga të tjerat,” tha Jean-Jacques Bise, bashkëpresident i Exit në Zvicrën frëngjishtfolëse, transmeton albinfo.ch.

Që prej vitit 2014, Exit ofron ndihmë për të vdekur edhe për personat me sëmundje të shumta jo domosdoshmërisht fatale, për sa kohë ata janë plotësisht të ndërgjegjshëm për vendimin. Bise thekson: “Ne nuk ndihmojmë njerëzit që janë thjesht të lodhur nga jeta.”

Megjithatë, depresioni dhe izolimi social mbeten shkaqet kryesore të vetëvrasjeve të paarritura tek të moshuarit, sipas dr. Vandel.

Dallime gjinore

Të dhënat tregojnë se burrat kanë më shumë gjasa të kryejnë vetëvrasje të paarritura, ndërsa gratë përdorin më shpesh eutanazinë. Sipas Vandel, burrat shprehin më pak ndjenja, çka e vështirëson identifikimin e mendimeve vetëvrasëse tek ta dhe parandalimin në kohë.

Zvicra frankofone, një tokë e re për ullinjtë

Kultivimi i ullirit po fiton terren në Zvicrën frankofone. Ndryshimet klimatike kanë krijuar kushte të favorshme, ndërsa prodhuesit po bashkohen për të zhvilluar më tej këtë sektor.

Një shoqatë e re e prodhuesve të ullirit pritet të krijohet deri në fund të verës në Zvicrën frankofone, duke bashkuar rreth 30 kultivues që e shohin ullirin si një mundësi të madhe ekonomike dhe ekologjike.

Sipas Frank Siffert, një nga pionierët e kësaj kulture në Bonvillars, numri i pemëve të ullirit mund të arrijë në 20.000 deri në fund të vitit 2026, dyfishuar krahasuar me sot. Ai thekson se ulliri është rezistent ndaj thatësirës, nuk ka nevojë për trajtime kimike dhe ofron prodhime të shumta: vaj, ullinj për konsum, çajra, dru dhe mbetje për bagëtitë, transmeton albinfo.ch.

Fermerët në kantone si Vaud, Valais dhe Gjenevë po investojnë gjithnjë e më shumë në këtë kulturë, duke u përshtatur me mungesën e ujit dhe temperaturat në rritje. Krahas ullirit, në Zvicër po eksperimentohen gjithashtu kultura të tjera si kiwi, hurma (kaki), shalqiri, quinoa dhe shafrani, të cilat më parë konsideroheshin “ekzotike”.

Shoqata e re do të mbështesë prodhuesit në përzgjedhjen e varieteteve më të përshtatshme dhe në zhvillimin e tregut për vajin dhe produktet e ullirit “Made in Switzerland”, duke e kthyer këtë pemë mesdhetare në një simbol të bujqësisë së qëndrueshme zvicerane.

Bastiset selia e Nestlé në Francë për skandalin e ujit mineral të trajtuar

Selia e Nestlé në Issy-les-Moulineaux, pranë Parisit, u bastis të enjten në lidhje me trajtimin e paligjshëm të ujit mineral.

Dy hetime gjyqësore u hapën në shkurt 2025 në Paris, pas dy padive nga shoqata Foodwatch që synonin Nestlé dhe grupin Sources Alma për trajtimin e ujit të tyre mineral.

Kompania shumëkombëshe me seli në Vevey (VD) akuzohet se ka trajtuar ujërat e saj minerale në mënyrë të paligjshme në të kaluarën, transmeton albinfo.ch.

Që nga fillimi i skandalit, grupi ka pezulluar disa shpime, disa prej të cilave janë konvertuar për të prodhuar ujin e aromatizuar Maison Perrier, më pak fitimprurës se etiketa “ujë mineral natyral”.

“Bastisjet janë duke u zhvilluar në Francë,” konfirmoi Nestlé Waters, duke deklaruar se “po bashkëpunon plotësisht me autoritetet.”

Bastisje të koordinuara

Ky “operacion bastisjeje i koordinuar më 10 korrik, veçanërisht në selinë e Nestlé në Issy-les-Moulineaux”, është pjesë e padisë së paraqitur nga Foodwatch me palë civile kundër të panjohurve, por që “synon kompanitë Nestlé dhe Nestlé Waters,” shpjegoi Drejtoria e Përgjithshme për Konkurrencën, Çështjet e Konsumatorëve dhe Kontrollin e Mashtrimeve.

NGO-ja mbrojtëse e konsumatorëve Foodwatch beson se “Nestlé Waters, edhe sot, e konsideron veten mbi ligjin duke vazhduar të tregtojë ujërat e saj të filtruar ilegalisht në Francë dhe në mbarë botën.”

 

Taxhiku rrah brutalisht kosovarin sepse “i kishte shikuar të dashurën”

Pak pas orës 8 të mëngjesit të mërkurën (9 korrik), shpërtheu një përleshje fizike midis dy burrave në Stacionin Qendror të Mynihut. Sipas policisë, një burrë 27-vjeçar nga Taxhikistani dhe e dashura e tij 22-vjeçare po qëndronin në platformën e binarit 14 kur një burrë 52-vjeçar nga Kosova kaloi pranë tyre, tansmeton albinfo.ch. “Kosovari, i cili jeton në Lihtenshtajn, thuhet se e ka shikuar gruan e re nga Eseni dhe e ka fyer 27-vjeçarin”, raporton Inspektorati Federal i Policisë së Mynihut të enjten (10 korrik).

Pas kësaj filloi një përleshje midis dy burrave, gjatë të cilës, i moshuari dyshohet se e ka kapur të riun nga ijet dhe e ka goditur me kokë. Për pasojë, 52-vjeçari ka pësuar një plagë në kokë. 27-vjeçari më pas e goditi përsëri, duke e rrëzuar kosovarin në tokë, shkruan rosenheim24.de. Sipas Policisë Federale, burri taxhik edhe pas kësaj ka vazhduar ta godiste kosovarin me shqelma.

“Pas grindjes, burri taxhik është ankuar për dhimbje në nofull, qafë dhe zonën e legenit. Atij gjithashtu po i rridhte gjak nga hunda. Megjithatë, tagjiku ka refuzuar trajtimin mjekësor në vendngjarje. 52-vjeçari kosovar u dërgua në spital për trajtim të mëtejshëm”, raportojnë shërbimet e urgjencës.

Hetimet janë duke u zhvilluar kundër të dy burrave – 52-vjeçari dyshohet për fyerje dhe lëndim trupor, dhe 27-vjeçari dyshohet për tentativë lëndimi të rrezikshëm trupor. (aic/Inspektorati Federal i Policisë Mynih)

Zvicra nuk ka prodhuar kurrë kaq shumë energji diellore


Pothuajse 15 për qind e të gjithë energjisë elektrike të konsumuar gjenerohet tashmë nga energjia diellore. Potenciali është ende i madh, por ka edhe sfida.

Zgjerimi i fotovoltaikëve në Zvicër po përparon. Panelet diellore po instalohen gjithnjë e më shumë në fasadat, çatitë dhe ballkonet e shtëpive. Energjia diellore tani përbën mesatarisht më shumë se dhjetë për qind të energjisë elektrike të konsumuar në Zvicër çdo vit, ose aq sa dy milionë familje konsumojnë në vit. Kjo tregohet nga shifrat e fundit federale. Ky është viti i shtatë radhazi i rritjes së regjistruar.

Është një lajm i mirë për tranzicionin energjetik, që synon të largohet nga lëndët djegëse fosile dhe të kalojë në burime të rinovueshme. Këtë vit, deri në 15 për qind e energjisë elektrike të konsumuar në Zvicër ka të ngjarë të gjenerohet nga energjia diellore, sipas vlerësimeve të shoqatës së industrisë Swissolar. Sipas Swissolar, kjo e vendos Zvicrën në rrugën e duhur për të dyfishuar prodhimin e saj të energjisë diellore deri në vitin 2030, transmeton albinfo.ch.

Sipas ekspertëve, Zvicra po i afrohet një të ashtuquajture pikë kthese, që është rreth 15 për qind energji diellore. Në këtë nivel, energjia diellore bëhet aq e rëndësishme sa ndikon në rrjetin elektrik. Imagjinoni një vaskë, ku hyrja duhet të jetë e barabartë me daljen. Përndryshe, vaska do të derdhet ose do të zbrazet plotësisht, shkruan SRF. Ndërsa gjithnjë e më shumë panele fotovoltaike instalohen dhe lidhen me rrjetin, shumë energji elektrike do të futet në rrjet gjatë periudhave me diell të fortë, e cila nuk mund të transportohet dhe nuk është e nevojshme.

Nga njëra anë, nevojiten kontrolle inteligjente të sistemit dhe stimuj për të konsumuar sasi të mëdha energjie elektrike kur shumë energji diellore futet në rrjet. Kjo mund të arrihet, për shembull, përmes tarifave fleksibile të energjisë elektrike. Nëse energjia elektrike është më e lirë në mesditë kur dielli shkëlqen, më shumë njerëz do të karikonin makinat e tyre elektrike ose do të ngrohnin kaldajat e tyre. Një sistem ruajtjeje me bateri mund të instalohet gjithashtu së bashku me panelet diellore të instaluara rishtazi dhe energjia elektrike mund të futet në rrjet vetëm kur është e nevojshme. Kjo e ashtuquajtur sjellje miqësore me rrjetin po promovohet gjithnjë e më shumë nga furnizuesit e energjisë elektrike.

Ndërsa zgjerimi i sistemeve të energjisë diellore në çati vazhdon me ritëm të shpejtë, progresi me sistemet e hapësirave të hapura, përfshirë sistemet e mëdha fotovoltaike alpine, është modest. Ndryshe nga sistemet në çati dhe fasada, për të cilat lejet e ndërtimit shpesh nuk kërkohen më, procesi i planifikimit dhe miratimit për sistemet alpine është shumë më i ndërlikuar. Në këto raste, duhet treguar shumë kujdes dhe ndonjëherë ka edhe rezistencë ndaj projekteve. Për këtë arsye, projektet shpesh zvogëlohen ose tërhiqen. Megjithatë, disa sisteme alpine janë gjithashtu në ndërtim e sipër, si ato në Sedrun dhe Madrisa në Graubünden.

Zviceranët jetojnë mesatarisht deri në 84 vjeç, por ata duan të jetojnë deri në 93 vjeç

Mesatarisht, zviceranët shpresojnë të arrijnë moshën 93 vjeç. Ata janë gjithashtu gjithnjë e më të gatshëm të gërmojnë më thellë në xhepat e tyre për ta arritur këtë.

Një jetë e gjatë dhe e përmbushur, shëndet i mirë deri në pleqëri. Shumë njerëz ndajnë dëshira të ngjashme. Por sa vjeç do të donin të jetonin njerëzit nëse do të mund të zgjidhnin lirisht? Firma konsulente Deloitte anketon rregullisht popullsinë zvicerane në lidhje me qëndrimet e tyre ndaj sigurimit shëndetësor. Sondazhi i fundit përfshinte gjithashtu një pyetje në lidhje me moshën e tyre të dëshiruar, shkruan SRF.

Kjo është 93 vjeç, gjë që e habiti drejtorin e studimit Marcel Thom. “Ne nuk prisnim një moshë mesatare të dëshiruar prej rreth 93 vjeç. Kjo është mjaft e lartë.” Sipas Zyrës Federale të Statistikave, jetëgjatësia në Zvicër është mesatarisht 84 vjet.

Terapitë që zgjasin jetën janë në trend

Eksperti i sigurimeve shëndetësore Thom gjithashtu e lidh dëshirën për pleqëri me numrin në rritje të klinikave të specializuara në plakjen e shëndetshme. Ai sheh një trend që ka qenë i vazhdueshëm në SHBA prej disa kohësh. Terapitë me nxehtësi, dhomat e krioterapisë, trajtimet me oksigjen. Lista e trajtimeve që supozohet se zgjasin jetën të ofruara këtu po rritet.

Popullsia është e gatshme të paguajë një shumë të caktuar për dëshirën e saj për të jetuar më gjatë. Një në pesë do të paguante 150 deri në 300 franga në vit, dhjetë për qind të tjerë do të shpenzonin deri në 500 franga dhe dhjetë për qind të tjerë do të shpenzonin më shumë se 500 franga. Anasjelltas, 60 për qind e të anketuarve nuk do të ishin të gatshëm të paguanin më shumë se 150 franga për të zgjatur jetën e tyre në një mënyrë të shëndetshme.

Gatishmëria për të ndryshuar ofruesin e sigurimit shëndetësor rritet

Me dëshirën për një jetë të gjatë, kompanitë e sigurimeve shëndetësore do të jenë gjithnjë e më shumë nën presion për të kontribuar në terapitë përkatëse. Ndërsa kjo nuk ka gjasa të lehtësojë presionin e kostos mbi siguruesit, studimi i Deloitte tregon gjithashtu se gjithnjë e më shumë zviceranë janë të gatshëm të krahasojnë primet dhe të ndryshojnë sigurimin e tyre bazë.

Është e habitshme që familjet me të ardhura të ulëta dhe gratë janë më pak të gatshme të ndryshojnë ofruesit e sigurimeve shëndetësore. Megjithatë, sipas ekspertit të sigurimeve shëndetësore Ansgar John nga shërbimi i krahasimit të sigurimeve shëndetësore Swupp.ch, i cili ndan këtë vëzhgim, këta janë pikërisht njerëzit që do të përfitonin më shumë nga një ndërrim.

Cili është dallimi midis shtetësisë gjermane dhe lejes së qëndrimit?

Si i huaj në Gjermani, të drejtat që ju ofrohen dhe pengesat që duhet të kapërceni përcaktohen nga statusi juaj i rezidencës ose shtetësisë. Një pyetje e zakonshme që lind është ndryshimi midis tyre.

Vizitori jo-rezident

Kjo kategori mbulon gjithçka, nga njerëzit që kalojnë një fundjavë të gjatë në Berlin deri te ata që eksplorojnë vendin deri në 90 ditë, e deri te pronarët e pronave jo-rezidente.

Qytetarët e një numri vendesh jo anëtare të BE-së, duke përfshirë SHBA-në, Kanadanë, Mbretërinë e Bashkuar, Australinë dhe Zelandën e Re, përfitojnë nga udhëtimi pa viza në zonën Shengen, që do të thotë se nuk kanë nevojë për vizë afatshkurtër për të vizituar Gjermaninë.

Megjithatë, qëndrimi i tyre është i kufizuar sipas të ashtuquajturit “rregull 90-ditor”. Ky rregull thotë se mund të qëndroni në Gjermani ose në zonën Shengen deri në 90 ditë brenda çdo 180 ditësh. Mbani mend se periudha 90-ditore mund të jetë në formën e një qëndrimi të gjatë ose disa qëndrimeve të shkurtra.

Nëse dëshironi të qëndroni më gjatë se kaq, do t’ju duhet të aplikoni për një leje qëndrimi afatgjatë.

Shtetasit jo-BE që nuk gëzojnë udhëtim pa viza në zonën Shengen, për shembull qytetarët e Indisë, Kinës dhe Rusisë, duhet të aplikojnë për vizë për çdo vizitë në Gjermani, madje edhe për pushime të shkurtra.

Nëse jeni shtetas i një vendi të BE-së apo zonës Shengen, nuk jeni të kufizuar nga limiti 90-ditor, por do t’ju duhet të kryeni disa hapa burokratikë nëse vendosni të zhvendoseni përgjithmonë në Gjermani.

Pavarësisht statusit tuaj si anëtar i BE-së apo jo, si vizitor jo-rezident në Gjermani nuk keni asnjë status ligjor ose të drejtë për të qëndruar në vend për një kohë të gjatë.

Vizitorët nga Evropa që kanë një Kartë Evropiane të Sigurimit Shëndetësor (KESSH) kanë të drejtë për trajtim mjekësor që nuk mund të presë derisa të kthehen në vendin e tyre të origjinës. KESSH u ofron të njëjtat të drejta për kujdes shëndetësor si personat e regjistruar në sistemin publik të kujdesit shëndetësor të Gjermanisë, duke përfshirë akses falas në kujdes urgjent ose emergjent, si dhe akses me zbritje në konsulta specialistike dhe ekzaminime diagnostikuese.

Vizitorët jo-BE gjithashtu kanë qasje në trajtim shëndetësor urgjent ose emergjent në Gjermani, por çdo shërbim që përdorni do të ketë një kosto.

Rezidenca

Të kesh leje rezidence do të thotë që zyrtarisht lejohesh të jetosh në Gjermani. Kërkesat për t’u bërë banor i ligjshëm ndryshojnë në varësi të vendit nga vini dhe rrethanave tuaja personale.

Për shtetasit e BE-së

Shtetasit e BE-së përfitojnë nga liria e lëvizjes në të gjithë BE-në, që do të thotë se mund të zhvendosen në Gjermani për të jetuar dhe punuar pa leje qëndrimi ose vizë. E tëra që ju nevojitet për të hyrë në Gjermani është një dokument identifikimi i vlefshëm, pasaportë ose kartë identiteti. Në këtë rast, hyrja dhe qëndrimi në Gjermani deri në tre muaj nuk i nënshtrohet kushteve ose kërkesave të mëtejshme.

Shtetasit e BE-së që zhvendosin vendbanimin e tyre në Gjermani duhet të regjistrojnë adresën e re në zyrën e regjistrimit. Ky proces, i njohur si marrja e Anmeldung, është i njëjtë për shtetasit gjermanë dhe banorët jo-BE dhe duhet të përfundohet brenda dy javësh nga zhvendosja në një adresë të re. Autoritetet mund të supozojnë se janë përmbushur kërkesat për lirinë e lëvizjes dhe qëndrimit për qytetarët e BE-së, por gjithashtu mund të kërkojnë dokumente mbështetëse. Këto mund të përfshijnë dokumente që vërtetojnë statusin tuaj të punësimit ose që provoni se keni mjete të mjaftueshme financiare për të mbështetur veten dhe familjen tuaj, përfshirë mbulimin e sigurimit shëndetësor. Nëse jeni duke kërkuar punë, mund t’ju duhet të paraqisni prova se jeni aktivisht në kërkim.

Për shtetasit jo-BE

Shtetasit jo-BE kanë më shumë pengesa për të kapërcyer para se të bëhen banorë në Gjermani, më i madhi është sigurimi i një leje qëndrimi (Aufenthaltstitel). Lloji specifik i lejes së qëndrimit që do t’ju duhet varet nga situata juaj personale, për shembull nëse po vini për të punuar, studiuar, dalë në pension ose për t’u ribashkuar me familjen.

Nëse vini nga një vend që ka marrëveshje udhëtimi pa viza me zonën Shengen, atëherë mund të aplikoni për lejen e qëndrimit pasi të hyni në Gjermani. Por duhet të veproni shpejt, sepse duhet të aplikoni brenda 90 ditëve dhe mbledhja e të gjitha dokumenteve mund të kërkojë kohë.

Nëse vini nga një vend pa një marrëveshje të tillë, do t’ju duhet të aplikoni për lejen e qëndrimit në konsullatën gjermane në vendin tuaj përpara se të niseni.

Kërkesat specifike ndryshojnë sipas llojit të lejes, por zakonisht do t’ju duhet një pasaportë e vlefshme deri në datën e skadimit të lejes suaj, një formular aplikimi i plotësuar, dokumente që provojnë punësimin ose regjistrimin në një universitet gjerman, si dhe prova të sigurisë financiare, zakonisht përmes deklaratave bankare. Në shumicën e rasteve do t’ju duhet edhe dokumenti i regjistrimit të adresës, prova e sigurimit shëndetësor në Gjermani, fotografi për identitet dhe pagesa e tarifës.

Në varësi të lejes që merrni, mund t’ju jepet qëndrim ligjor nga disa muaj deri në katër vjet. Nëse leja skadon, do t’ju duhet të aplikoni për një të re ose të rinovoni të njëjtën leje. Pas pesë vitesh qëndrimi të ligjshëm, mund të aplikoni për qëndrim të përhershëm. Avantazhi i madh këtu është se ky nuk ka datë skadimi, por do t’ju duhet të përmbushni disa kushte, që zakonisht përfshijnë vetëmjaftueshmëri financiare, 60 muaj kontribute për pension dhe njohuri të gjuhës gjermane në nivelin B1.

Ndërsa qytetarët e BE-së në Gjermani mund të votojnë në zgjedhjet komunale dhe evropiane, banorët jo-BE nuk kanë të drejtë vote.

Shtetësia

Natyralizimi si gjerman është garancia më e fortë e të drejtave tuaja në Gjermani. Si shtetas gjerman do të keni të njëjtat të drejta si personat që kanë pasur gjithmonë këtë shtetësi dhe do të gëzoni siguri më të madhe se mbajtësit e lejes së qëndrimit. Ngjashëm me qëndrimin e përhershëm, shtetësia nuk skadon dhe është shumë e vështirë për t’u humbur, por ju jep të drejta që jo-shtetasit nuk i kanë. Që nga 27 qershori 2024, Gjermania lejon shtetësinë e dyfishtë, që do të thotë se nuk keni pse të hiqni dorë nga shtetësia e vendit tuaj të origjinës. Përjashtim bëjnë rastet kur vendi juaj ka rregulla të veta kundër dy shtetësive.

Kjo do t’ju japë të drejta të plota vote në zgjedhjet komunale, kombëtare dhe të BE-së, si dhe liri të plotë për të lëvizur dhe punuar në të gjithë BE-në. Për banorët jo-BE që ndryshe mund të qëndronin vetëm 90 ditë nga çdo 180 në një vend tjetër të BE-së, ky është një përfitim i madh.

Edhe pse ka shumë avantazhe për t’u bërë shtetas gjerman sesa për të mbetur banor i huaj për një kohë të pacaktuar, marrja e shtetësisë mund të kërkojë durim dhe kohë. Zakonisht ekzistojnë tre rrugë kryesore për ta fituar: prejardhja, rezidenca dhe martesa. Për shumicën, për të marrë shtetësinë gjermane përmes rezidencës, duhet të keni jetuar ligjërisht në Gjermani për të paktën pesë vjet, të keni aftësi gjuhësore në nivelin B1, të jeni të sigurt financiarisht dhe të kaloni testin e shtetësisë. Për këtë proces duhet edhe durim për t’u përballur me burokracinë dhe kohën e gjatë të pritjes.

 

Në cilat pika kufitare zvicerane ka më shumë gjasa të përballeni me kontrolle këtë verë?

Një numër vendesh brenda zonës së udhëtimit Shengen kanë rivendosur kontrollet kufitare. Cila është situata përgjatë kufijve të Zvicrës?

Me shumë vende në Evropë që po shtrëngojnë masat kundër migracionit të paligjshëm dhe po mbrohen nga sulmet terroriste, kontrollet në kufijtë e brendshëm të Shengenit janë intensifikuar në muajt e fundit.

Prandaj, varësisht nga vendi ku po shkoni, arritja atje mund t’ju zgjasë më shumë se zakonisht, shkruan The Local. Kjo është ajo që duhet të prisni në kufijtë e Zvicrës me fqinjët e saj.

Franca

Franca ka kontrolle kufitare në të gjitha pikat e saj ndërkombëtare të hyrjes, përfshirë edhe me Zvicrën. Kjo për shkak të kërcënimeve serioze për politikën publike, rendin publik dhe sigurinë e brendshme, të paraqitura nga kërcënimet e vazhdueshme xhihadiste dhe një rritje e sulmeve antisemite.

Megjithatë, këto kontrolle janë të rastësishme dhe jo sistematike, kështu që mund të prekeni ose jo.

Gjermania

Kontrollet kufitare të rivendosura në Gjermani kanë bërë bujë që kur qeveria i riktheu ato, jo vetëm për shkak të radhëve që janë shkaktuar në pika të ndryshme.

Megjithatë, sipas Zyrës Federale të Doganave dhe Sigurisë Kufitare, situata nuk është përkeqësuar në javët e fundit, përcjell albinfo.ch.

“Lidhur me bllokimet e trafikut, nuk kemi vërejtur ndonjë ndryshim që kur Gjermania njoftoi ndryshimin në praktikë; situata mbetet e pandryshuar nga muajt e fundit”, thuhet nga autoritetet.

Italia dhe Austria

Është “punë si zakonisht”. Aktualisht nuk ka kontrolle shtesë midis këtyre dy vendeve dhe Zvicrës.

Lihtenshtajni

Nuk ka pasur asnjë kontroll midis Zvicrës dhe fqinjit të saj të vogël për dekada, dhe kjo nuk ka ndryshuar.

Megjithatë, jini të përgatitur

Edhe nëse kontrollet nuk janë sistematike, cilido kufi që planifikoni të kaloni , qoftë me shtetet fqinje apo vendet më larg , planifikoni për një ngadalësim të trafikut dhe ndoshta bllokime.

Gjithashtu, mbani gjithmonë me vete kartën e identitetit ose pasaportën, në rast se ndaloheni për një kontroll.

Sa mund t’ju kushtojë hedhja e mbeturinave në Zvicër në të ardhmen

Gjobat për hedhjen e mbeturinave në vende publike ekzistojnë tashmë në nivel kantonal dhe komunal. Tani qeveria zvicerane po shqyrton një gjobë kombëtare në vend të tyre.

Këshilli Federal hapi një konsultim më 25 qershor mbi një urdhëresë që synon futjen e një “gjobe kombëtare për hedhjen e mbeturinave”, për të zëvendësuar ato që janë në fuqi në nivel rajonal.

Do të vendoset gjobë për këdo mbi moshën 16 vjeç që kapet duke hedhur mbeturina në vende publike.

Çfarë gjobash dëshiron të fusë qeveria?

Një gjobë prej 100 frangash parashikohet për hedhjen e një pjese të vetme të mbeturinave të vogla, si bishti i një cigareje ose mbështjellësi i një sanduiçi.

Kjo shumë do të shkonte deri në 200 franga kur hidhen dy ose më shumë copa mbeturinash.

Në kontekstin e kësaj urdhërese, “mbeturina të vogla” quhen ato që nuk i kalojnë 35 litra.

Një gjobë deri në 300 franga mund të vendoset për sasi më të mëdha, pra mbeturina që peshojnë midis 35 dhe 110 litra.

Për mbeturinat që tejkalojnë këtë vëllim, mund të nisen procedura penale, të shoqëruara me një gjobë deri në 20,000 franga.

Masa të tjera gjithashtu

Këshilli Federal ka hapur gjithashtu një konsultim mbi dy ordinanca të tjera.

Njëra synon të mundësojë që nga viti 2026 rikuperimin e metaleve të riciklueshme, si zinku, nga hiri fluturues i impianteve të djegies së mbeturinave shtëpiake.

Tjetra synon të krijojë një sistem të ndarë mbarëkombëtar të mbledhjes për paketimin e plastikës së riciklueshme.

Periudha e konsultimit mbi këto propozime zgjat deri më 16 tetor.

Përveç kësaj, qeveria ka vendosur gjithashtu të vërë në fuqi, nga 1 gushti, pjesë të tjera të legjislacionit që synojnë të forcojnë ekonominë rrethore, duke i dhënë përparësi ripërdorimit dhe riciklimit mbi asgjësimin.

Një ordinancë tjetër synon të sanojë shtyllat e energjisë elektrike që paraqesin rrezik për goditje elektrike për zogjtë.

Sipas Këshillit Federal, linjat ajrore të energjisë mund të jenë fatale për zogjtë e mëdhenj. Për më tepër, një qark i shkurtër i shkaktuar nga një zog mund të çojë ndonjëherë në ndërprerje serioze të energjisë. Prandaj, masa e propozuar kontribuon si në mbrojtjen e shpendëve, ashtu edhe në sigurinë e furnizimit me energji elektrike.

Emetimet e CO2 nga karburantet zvicerane ranë në vitin 2024

Falë përmirësimeve në efikasitetin energjetik të ndërtesave, përdorimit në rritje të energjive të rinovueshme për ngrohje dhe përdorimit në rritje të biokarburanteve, emetimet e CO2 nga karburantet në Zvicër ranë vitin e kaluar.

Në veçanti, emetimet e dioksidit të karbonit nga nafta dhe gazi për ngrohje ranë me 4 për qind krahasuar me vitin 2023, ndërsa emetimet nga benzina dhe nafta ranë vetëm pak (2 për qind), sipas Zyrës Federale për Mjedisin (FOEN).

Me statistikat e saj vjetore, FOEN monitoron zhvillimin e emetimeve të CO2 nga karburantet dhe lëndët djegëse. Për të qenë në gjendje të bëjë një krahasim gjatë viteve, ndikimi i temperaturave të dimrit në përdorimin e naftës dhe gazit për ngrohje kompensohet në këto statistika me anë të një të ashtuquajturi korrigjimi klimatik, transmeton albinfo.ch.

Pa këtë faktor, ulja prej 4 për qind për karburantet në vitin 2024 korrespondon me një ulje të përgjithshme prej 44 për qind krahasuar me vitin 1990. Kjo ulje shpjegohet me rritjen e efikasitetit të energjisë në ndërtesa dhe rritjen e përdorimit të energjisë së rinovueshme për ngrohje, të gjitha masa të marra nga kantonet në cilësinë e tyre si menaxhere ndërtesash, shkruan swissinfo.

Sa i përket karburanteve, rënia e lehtë prej 2 për qind për vitin 2024 korrespondon me një rënie prej 7 për qind krahasuar me vitin 1990. Fakti që emetimet nuk janë rritur që nga Covid, specifikon FOEN, i atribuohet si ndryshimeve në sjelljen e lëvizshmërisë për shkak të pandemisë (më shumë punë nga shtëpia dhe më pak udhëtime biznesi) ashtu edhe rritjes së pjesës së lëvizshmërisë elektrike në trafikun rrugor.

Pjesa e biokarburanteve në shitjet totale të benzinës dhe naftës është rritur gjithashtu në pothuajse 5 për qind në vitin 2024.

 

Zgjedhjet e tetorit: Kryesia e LDK-së zyrtarizon emrat e kandidatëve për kryetarë të komunave

Kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Lumir Abdixhiku, pas mbledhjes së Kryesisë, ka njoftuar për emrat e zyrtarizuar si kandidatë për kryetar të komunave.

Abdixhiku ka deklaruar se fitorja e radhës do të jetë e LDK-së, transmeton albinfo.ch.

Emrat e kandidatëve për secilën komunë janë:

Përparim Rama për Prishtinë
Imri Ahmeti për Lipjan
Xhafer Gashi për Obiliq
Besnik Osmani për Fushë Kosovë
Ekrem Hyseni për Podujevë
Gazmend Heta për Drenas
Xhafer Tahiri për Vushtrri
Gëzim Plakolli për Mitrovicë
Gazmend Muhaxheri për Pejë
Ilir Ferati për Istog
Bexhet Xheladini për Dragash
Driton Selmanaj për Prizren
Ardian Shala për Suharekë
Visar Azemi për Ferizaj
Kastriot Shabani për Shtime
Valmir Ahmeti për Shtërpcë
Sokol Haliti për Viti
Arbër Ismajli për Gjilan
Bajrush Ymeri për Novobërdë
Ruzhdi Shehu për Junik
Shefqet Shehu për Gjakovë
Jeton Mushkolaj për Deçan
Burim Krasniqi për Rahovec

Udhëtim rekord me tren në Austri: Rreth 350 milionë pasagjerë në vitin 2024

Udhëtimi me tren në Austri vazhdon të fitojë popullaritet. Në vitin 2024, përmirësimet në ofertat e shërbimeve dhe rritja e frekuencës çuan në 348.7 milionë pasagjerë në hekurudha, një rritje prej gjashtë për qind krahasuar me vitin 2023, sipas autoritetit rregullator Schienen-Control të enjten. Ndërsa transporti i mallrave mbetet konkurrues, sektori është ekonomikisht në stanjacion.

Rritja e numrit të pasagjerëve ishte kryesisht për shkak të hapjes së seksionit Carinthian të Hekurudhës Koralm dhe shërbimeve shtesë në rajonin e Vjenës. Pati gjithashtu përmirësime në lidhjet në distanca të gjata, duke përfshirë lidhje të reja midis Linzit dhe Grazit, Vjenës dhe Villach, trena shtesë nate dhe shërbime të zgjeruara Westbahn. Kilometrat e trenave të pasagjerëve arritën një rekord prej 138.5 milionësh.

Transporti i mallrave konkurrues, por pa rritje

Edhe pse i përshkruar si dinamik dhe konkurrues, hekurudha e mallrave nuk pa rritje në vitin 2024. Autoriteti rregullator përmendi kushtet e dobëta ekonomike, projektet ndërkombëtare të ndërtimit, ndërprerjet e shkaktuara nga përmbytjet dhe mungesat në staf, lokomotiva dhe vagona mallrash si arsye kryesore. “Pavarësisht një numri në rritje të ofruesve, performanca e transportit hekurudhor të mallrave ka ngecur për vite me radhë,” tha Drejtoresha Menaxhuese e Schienen-Control, Maria-Theresia Röhsler. Nga viti në vit pati vetëm një rritje të lehtë në ton-kilometrat neto dhe bruto, përcjell albinfo.at.

Transporti i mallrave ishte veçanërisht i përqendruar në korridorin Brenner, ku një në tre trena është tren mallrash. Rail Cargo Austria, pjesë e ÖBB, mbeti lider në treg për mallrat, duke përbërë 57.3 për qind të ton-kilometrave neto (një rënie prej 0.3 për qind). Kompanitë private hekurudhore, të tilla si Ecco-Rail, Lokomotion dhe CargoServ, mbanin një pjesë të kombinuar prej 27.6 për qind. Në rrugët kryesore të tranzitit (boshti Perëndimor, Brenner), operatorët privatë tashmë dominuan mallrat në vitin 2024, shkruan theinternational.

Rregullatori sheh kushte të shtrembëruara konkurruese që favorizojnë rrugët

Numri i operatorëve në treg u rrit në vitin 2024. Një total prej 68 kompanish u autorizuan të operonin trenat në rrjetin ÖBB. Partneritetet ndërkufitare të mallrave u shtuan gjithashtu, duke e pozicionuar Austrinë si një qendër në rritje në logjistikën hekurudhore evropiane. Megjithatë, rregullatori theksoi nevojën për rregulla të harmonizuara të BE-së dhe ndarje më fleksibile të shinave.

Një analizë e tregut nga Schienen-Control tregoi se sistemi hekurudhor i Austrisë performon mirë krahasuar me vendet e tjera evropiane, veçanërisht në cilësinë e rrjetit, mjediset e trajnimit dhe planifikimin. Megjithatë, transporti rrugor mbetet një konkurrent i madh. Autoriteti vuri në dukje avantazhet strukturore në favor të rrugëve, si kostot dhe taksat më të ulëta të punës, dhe kritikoi mungesën e çmimeve për kostot e jashtme në mallrat rrugore dhe ajrore.

Universitetet zvicerane do të publikojnë një program shumëgjuhësh për inteligjencën artificiale

K

Këtë verë, studiuesit në universitetet zvicerane do të vënë në dispozicion një model të madh gjuhësor (LLM), një program të AI-së të trajnuar mbi sasi të mëdha të dhënash, të zhvilluar në infrastrukturën publike. Një tipar përcaktues i modelit është rrjedhshmëria e tij shumëgjuhëshe në mbi 1,500 gjuhë.

I trajnuar në superkompjuterin “Alps” në Qendrën Kombëtare Zvicerane të Superkompjuterëve (CSCS) në Lugano, LLM i ri shënon një moment historik në IA-në me burim të hapur dhe përsosmërinë shumëgjuhëshe, thanë zhvilluesit e tij të mërkurën.

Këtë javë në Gjenevë, rreth pesëdhjetë organizata ndërkombëtare që punojnë për LLM me burim të hapur dhe IA të besueshme u mblodhën në Samitin e parë Ndërkombëtar të Ndërtuesve të LLM me burim të hapur.

I organizuar nga qendrat e IA-së në institutet federale të teknologjisë të Zvicrës në Lozanë (EPFL) dhe Cyrih (ETH Zurich), të dy institucionet e shohin ngjarjen si një moment të rëndësishëm në ndërtimin e një ekosistemi bashkëpunues ndërkombëtar rreth modeleve të hapura dhe transparente. Këto shihen gjithnjë e më shumë si alternativa të besueshme ndaj sistemeve komerciale, të cilat zakonisht zhvillohen pas dyerve të mbyllura në Shtetet e Bashkuara dhe Kinë.

Pjesëmarrësve iu dha një pamje paraprake e publikimit të afërt të një LLM plotësisht të hapur dhe të zhvilluar publikisht, të bashkëkrijuar nga shkencëtarë të EPFL, ETH Zurich dhe universiteteve të tjera zvicerane, në bashkëpunim me inxhinierë nga CSCS, transmeton albinfo.ch.

Aktualisht në fazën përfundimtare të testimit, modeli do të jetë i disponueshëm për shkarkim nën një licencë të hapur më vonë gjatë verës. Ai përqendrohet në transparencë, performancë shumëgjuhëshe dhe akses të gjerë.

Kodi burimor dhe të dhënat e trajnimit do të jenë të hapura dhe të riprodhueshme, për të inkurajuar miratimin në sektorët shkencorë, qeveritarë, arsimorë dhe privatë. Kjo qasje synon të promovojë si inovacionin, ashtu edhe llogaridhënien.

“Modelet plotësisht të hapura mundësojnë aplikacione me besim të lartë dhe janë thelbësore për avancimin e kërkimeve mbi rreziqet dhe mundësitë e IA-së. Proceset transparente gjithashtu lehtësojnë pajtueshmërinë rregullatore,” shpjegon Imanol Schlag, një studiues në qendrën e IA-së të ETH Zurich, i cili po piloton projektin së bashku me Antoine Bosselut dhe Martin Jaggi në EPFL.

Një tipar dallues i modelit është zotërimi i më shumë se 1,500 gjuhëve. “Ne theksuam shumëgjuhësinë masive që në fillim,” shpjegon Bosselut në një njoftim.

Ndryshe nga modelet amerikane që përqendrohen në anglisht, modeli bazë u trajnua mbi një korpus të gjerë tekstesh në më shumë se 1,500 gjuhë, rreth 60 për qind në anglisht dhe 40 për qind në gjuhë të tjera, si dhe në të dhëna kodi dhe matematikore. Falë këtij përfaqësimi gjuhësor dhe kulturor, modeli mund të përdoret kudo në botë.

Dokumentacioni i plotë do ta shoqërojë botimin, duke detajuar arkitekturën e modelit, metodat e trajnimit dhe rekomandimet e përdorimit, për të mundësuar ripërdorim transparent dhe zhvillim të vazhdueshëm.

E lançuar në dhjetor të vitit 2023 nga dy institutet federale të teknologjisë, iniciativa zvicerane e inteligjencës artificiale mbështetet nga më shumë se dhjetë institucione akademike në të gjithë vendin.

Cilat qytete gjermane kanë cilësinë më të mirë të ajrit?

Qytetet në të gjithë rajonin bregdetar verior të Gjermanisë kanë tendencë të kenë ajrin më të pastër, sipas të dhënave të reja.

Qytetet gjermane me cilësinë më të mirë të ajrit mesatarisht gjenden përgjatë bregdetit verior të vendit, ndërsa qytetet në rajonet juglindore priren të jenë më të ndotura, sipas të dhënave të përditësuara së fundmi nga Agjencia Evropiane e Mjedisit (EEA).

Ky model përputhet me pamjen e përgjithshme në të gjithë Evropën, ku qytetet veriore dhe perëndimore zakonisht kanë cilësi më të mirë të ajrit se ato që ndodhen më në jug dhe në lindje.

Studimi i EEA zbuloi se Stokholmi ka ajrin më të pastër ndër të gjitha kryeqytetet evropiane. Në krahasim, Berlini zuri një pozicion të mesëm me cilësi ajri më të mirë se Vjena dhe pak më të mirë se Parisi, por më të keqe se Brukseli ose Lisbona.

Cilat qytete gjermane kishin cilësinë më të mirë dhe më të keqe të ajrit?

Qyteti portual verior i Kielit ka cilësinë më të mirë të ajrit në Gjermani mesatarisht.

Një numër qytetesh të tjera veriore u renditën gjithashtu ndër qytetet gjermane me ajrin më të pastër, përfshirë Flensburgun, Lübeckun, Neumünsterin, Lünebergun, Schwerinin dhe Stralsundin. Disa qytete jo në veri që u renditën lart për ajër të pastër ishin Villingen-Schwenningen në Pyllin e Zi, si dhe Aachen dhe Düren në North Rhine-Westphalia pranë kufirit perëndimor të Gjermanisë, transmeton albinfo.ch.

Në anën tjetër të spektrit ishin qytetet që ndodhen në rajonet juglindore të Gjermanisë, si dhe disa qytete pranë rajoneve industriale në perëndim me popullsi të dendur.

Görlitz, në lindje të Dresdenit, në kufirin me Poloninë, kishte cilësinë më të keqe të ajrit nga qytetet gjermane.

Gjithashtu të renditura dobët ishin Oberhausen, Nurembergu, Bottropi, Duisburgu, Gelsenkircheni, Fürthi, Passau dhe Ingolstadti.

Renditja e EEA u bazua në të dhënat mbi ndotjen e grimcave të imëta (PM2.5), dioksidit të azotit (NO2) dhe ozonit në nivelin e tokës (O3) gjatë dy viteve të fundit kalendarike.