Thesari i Marubit

Vitet e arta të fotografisë shqiptare. Dy hulumtues francezë ekspozojnë në Bruksel fotografitë e familjes Marubi

Me mungesën e saj në historinë e fotografisë botërore, Shqipëria i ka arritur vitet e arta nga mesi i shekullit XIX, me peripecitë e fundit të Perandorisë Osmane, e deri në agimin e komunizmit njëqind vite më vonë.

Loïc Chauvin dhe Christian Raby, të pasionuar për Ballkanin, kanë hulumtuar arkivet kombëtarë, të pasur me më se 6.000 negative mbi pjatat e xhamit, si dhe fonde të tjera, ndërsa vendosën t’i botojnë edhe rreth njëqind fotografi shqiptare në një album, pothuajse të pabotuara.

Ky album origjinal, i cili do është i ekspozuar në Bruksel, aktualisht është i bashkuar në një vëllim të pazakonshëm me format diskret. Gjithçka fillon me Pjetër Marubin (1834-1904) i cili e bëri të pavdekshëm patriotin Hamzë Kazazi, fotografia e tij e parë e njohur (1858). Ai do të behet kreatori i një familje vizuale, Marubët e famshëm, të cilët, gjatë tre gjeneratave do të dokumentojnë vendin e tyre. Ata janë njerëz kurreshtarë, të pajisur me teknika të reja.

Edhe Gegë Marubi (1907-1984), drejtori i ardhshëm i fototekës së Shkodrës, i cili do të studiojë në Paris. Falë babait të vet, Kel Marubi (1870-1940), njëri nga portretet më të bukura të librit, një rrojtar duke punuar në lokalin e tij, rruajtje me dorë, ndërsa klienti i tij është i mbuluar me një mantel të bardhë, me kokë të zbuluar.

Përpos Marubëve, albumi fokusohet edhe në amatorin e talentuar Kolë Idromeno, adhuruesin e pejsazheve Shan Pici. Është gjithashtu edhe Kristaq Sotiri (1883-1970), i vendosur në juglindje të Shqipërisë, në Korçë. Me Vangjush Moi, kolegun e tij të brushës, ata punojnë së bashku, si dy binjakë.

Vallë, e gjithë kjo pa femra? Jo, jo, gjeografja skoceze dhe etnologe e shquar shqiptare Margaret Hasluck, «një shiptare e zemrës» në periudhën e romantizmit, autore e antologjisë së parë letrare shqipe. Ajo do të fillojë me kundër spiunazh dhe fotografim, siç e dëshmon fotografia e saj, me një roje të morgut mysliman, me një dinjitet impozant, përfundon artikullin, e përditshmja franceze « Libération ».

Shqipëria, një udhëtim fotografik, 1858-1945 nga Loïc Chauvin dhe Christian Raby Botues : «Ecrits de lumière», 128 faqe., 19 euro.